Weterynarz, który został księdzem

W tym roku minęła 120. rocznica urodzin Szczepana Gracza, weterynarza i kapłana, działacza społecznego i patrioty.

<!** Image 2 align=right alt="Image 102225" sub="Szczepan Gracz swoim życiem dobrze zasłużył się polskiej sprawie / Fot. Archiwum">Szczepan Gracz urodził się 2 sierpnia 1888 r. w Sypniewie koło Złotowa, w rodzinie chłopskiej Wincentego i Franciszki z domu Matz (Metz?). Po ukończeniu miejscowej szkoły powszechnej kontynuował od 1900 r. naukę w Collegium Marianum w Pelplinie i gimnazjum w Chełmnie, gdzie w latach 1908-1911 był założycielem i prezesem tajnego koła filomackiego. Po uzyskaniu w 1912 r. świadectwa dojrzałości rozpoczął studia weterynaryjne na uniwersytecie w Berlinie. Jako student był w latach 1913-1914 członkiem polskich organizacji uniwersyteckich i naczelnych władz Towarzystwa Tomasza Zana na zabór pruski. Wniósł duży wkład w rozwój tej organizacji na Pomorzu, m. in. zakładając nowe koła filomackie w Wejherowie, Grudziądzu, Świeciu i Wałczu. Był współpracownikiem miesięcznika młodzieżowego „Brzask”.

Pracę zaczynał w Grudziądzu

W 1913 r. przebywał w Prusach Wschodnich – Iławie, Ostródzie, Olsztynie, Szczytnie, Giżycku, Ełku, Olecku, Węgorzewie z zamiarem prowadzenia agitacji propolskiej. W 1914 r. był krótko więziony. Po uzyskaniu w 1915 r. dyplomu lekarza weterynarii rozpoczął pracę zawodową w Grudziądzu, a w 1917 r. został powiatowym lekarzem weterynarii w Lęborku. Rozwinął tam działalność narodową, agitując na rzecz przyłączenia Pomorza do Polski, wśród miejscowej ludności kaszubskiej – organizował oddziały Straży Ludowych, był współorganizatorem Powiatowej Rady Ludowej w Lęborku oraz polskich rad ludowych w powiatach lęborskim i bytowskim jak również delegatem powiatu lęborskiego na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu w grudniu 1918 r. i członkiem jego Prezydium.

<!** reklama>Aresztowany 10 lub 11 stycznia 1919 r., oskarżony o zdradę stanu, przebywał w więzieniu. Po zwolnieniu (z powodu choroby) kontynuował działalność narodową. Przedostał się do Poznania, gdzie uczestniczył w przygotowaniach mających na celu przejęcie administracji Pomorza. Był członkiem Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku na Prusy Zachodnie i Wschodnie i współredagował „Polnische Warte”.

Od 9 sierpnia do listopada 1919 r. był skarbnikiem utworzonego w Warszawie dekretem Rady Ministrów - Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego. Jako wojewódzki inspektor i lekarz weterynarii w Urzędzie Wojewódzkim Pomorskim w Toruniu (grudzień 1919-sierpień 1924 r.) i Poznaniu (wrzesień 1924-listopad 1927 r.) wniósł duży wkład w organizację polskiej służby weterynaryjnej i ochronę zwierząt na Pomorzu i w Wielkopolsce.

Obrońca polskości

Z ramienia wojewody pomorskiego Jana Brejskiego został członkiem utworzonego w Toruniu 28 sierpnia 1920 r. Komitetu Pomocy Uchodźcom z terenu plebiscytowego Warmii, Mazur i Powiśla. Był również propagatorem i jednym z założycieli harcerstwa na Pomorzu oraz propagatorem wycieczek na Kaszuby, Warmię i Mazury, których celem były kontakty z miejscową ludnością i krzewienie wśród niej polskości. Z jego zachęty powstały drużyny skautowe w Brodnicy, Chełmnie, Świeciu, Nakle i Grudziądzu. Natomiast w Toruniu po wyzwoleniu, jeszcze przed powstaniem zorganizowanego ruchu przyjaciół harcerstwa, znalazł się w gronie wielu sympatyków i pomocników w pracy drużyn harcerskich. Był także współzałożycielem i członkiem zarządu Związku Filomatów Pomorskich (1922) oraz członkiem założonego 9 maja 1921 r. w Toruniu z inicjatywy dra Teofila Gracjana Zegarskiego Bractwa Pomorskiego – stowarzyszenia Pomorzan, starającego się bronić interesów miejscowej ludności i szerzyć kulturę polską na Pomorzu opierając się na rodzimych wartościach.

W latach 1916-1925 dr Gracz należał do Towarzystwa Naukowego w Toruniu, pełniąc w nim podczas swego zamieszkiwania w Toruniu m. in. funkcje: skarbnika, był organizatorem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego i jego pierwszym przewodniczącym (prezesem), a także spiritus movens różnych poczynań Wydziału w pierwszym okresie organizowania i planowania pracy oraz autorem interesującego pomysłu, aby zdobyć dla Towarzystwa bibliotekę „Koła Polskiego” (poselskiego) w Berlinie. Bardzo chętnie też wygłaszał dr Szczepan Gracz odczyty; był jednym z pierwszych prelegentów, który wygłosił dla członków toruńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego kilka odczytów, m. in. na temat: „Malowidła ludowe na Krajnie”. Na jednym z zebrań tego Towarzystwa zaproponował wygłoszenie prelekcji na temat bajek pomorskich, których znaczny zbiór posiadał.

Doktor i kapłan

W latach 1927-1936 był naczelnikiem Wydziału w Departamencie Weterynaryjnym Ministerstwa Rolnictwa w Warszawie. W 1923 r. Gracz uzyskał tytuł dra weterynarii. Doktoryzował się w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Był autorem kilku książek i broszur oraz artykułów z zakresu walki z chorobami zakaźnymi zwierząt, w tym podręcznika: „Dezynfekcja przy chorobach zaraźliwych u zwierząt domowych i sprawa nieszkodliwego usuwania padlin”, Poznań 1926. W Brzezinkach pod Warszawą prowadził własną stację doświadczalną hodowli bydła. Interesował się kaszubszczyzną.

W 1936 r. po śmierci żony Pelagii Pruszak-Czapskiej, wstąpił do nowicjatu oo. pallotynów w Sucharach, a następnie Wyższego Seminarium Duchownego w Ołtarzewie. Święcenia kapłańskie otrzymał 11 (21) lutego 1940 roku. Poświęcił się pracy duszpasterskiej na terenach włączonych do Rzeszy (Łódź, Płock, Włocławek, Gniezno, Poznań). Był także łącznikiem między rodzinami i organizacjami polskimi w Generalnym Gubernatorstwie (m. in. wyrób fałszywych dokumentów i przepustek).

Ścigany przez gestapo, ukrywał się pod nazwiskiem Stefan Grenz jako handlarz bydła. Aresztowany w Łodzi, zginął w więzieniu w Radogoszczy 21 XI 1942. Zwłoki ekshumowano i pochowano na cmentarzu w Ołtarzewie pod Warszawą. W 1992 r. w kościele św. Jakuba w Lęborku odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ks. dr. Szczepanowi Graczowi.

W Toruniu Graczowie mieszkali przy ul. Warszawskiej 10/12.