Smak pierwszej uniwersyteckiej demokracji

[break]
Poniedziałek 27 kwietnia 1981 roku był w historii toruńskiej uczelni dniem wyjątkowym. W Auli UMK zebrało się wówczas kilkaset osób, a wśród nich także 400 elektorów, którzy mieli wybrać nowego rektora. Jak pisze Marcin Czyżniewski w swojej książce „Rektorzy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu”: „Osiem miesięcy, jakie minęły od Sierpnia 80, znacząco zmieniły atmosferę w kraju i rozbudziły nadzieję na oczekiwane zmiany polityczne i społeczne, w tym na uzyskanie autentycznej autonomii szkół wyższych”.

Na czym polegała wyjątkowość tego wydarzenia? Wybory zostały przeprowadzone na podstawie zupełnie nowego regulaminu z poszanowaniem reguł demokracji oraz bez koniecznych do tej pory konsultacji z władzami politycznymi i organizacjami partyjnymi. Nikt się wtedy nawet nie spodziewał, że po kolejnych ośmiu miesiącach wszystkie pokładane w kwietniowych wyborach z 1981 roku nadzieje legną w gruzach, a symbolicznym końcem marzeń o uniwersyteckiej autonomii stanie się odwołanie wybranego wówczas rektora - prof. Stanisława Dembińskiego.

Wspierał strajkujących

Nowy rektor swój stosunek do ówczesnych władz dość wyraźnie wyartykułował w inauguracyjnym przemówieniu, krytykując je m.in. za doprowadzenie do kryzysu ekonomicznego w kraju. Ciekawostką jest, że w związku z trudną sytuacją, a co za tym idzie kłopotami z zakupem mięsa, realna stała się wówczas nawet groźba zamknięcia uniwersyteckich stołówek.

Gdy w listopadzie 1981 roku na wielu uczelniach w Polsce rozpoczęły się strajki, również na UMK studenci okupowali akademickie budynki. Prof. Dembiński udostępnił wówczas komitetowi strajkowemu telefon, telefaks i powielacz.

- W tamtym czasie najważniejsze było wybranie nowych władz uniwersytetu oraz rozpoczęcie prac nad nowym statutem, który zwiększał samodzielność poszczególnych wydziałów, a przede wszystkim ograniczał wpływy partii politycznych - wspominał podczas wczorajszej uroczystości prof. Stanisław Dembiński.

Nie ugiął się przed władzą

Po wprowadzeniu stanu wojennego rektor stawał w obronie internowanych i prześladowanych pracowników i studentów. Szczególnie dramatyczne były wydarzenia 1 i 3 maja 1982 roku, gdy wielu studentów zostało pobitych i zatrzymanych po demonstracji na Rynku Staromiejskim i mszy św. w kościele jezuitów. Ponad 50 studentów stanęło wówczas przed Kolegium ds. Wykroczeń, jednak rektor, mimo nacisku władz, nie pozwolił na wyrzucenie któregokolwiek z nich z uczelni. To m.in. za swoją postawę został odwołany 4 sierpnia 1982 roku przez władze polityczno-wojskowe.

Z UMK do Senatu

- Ten pierwszy demokratyczny okres na UMK, który został brutalnie przerwany przez stan wojenny, głęboko zapisał się w naszej świadomości - podkreślał wczoraj obecny rektor, prof. Andrzej Tretyn.

W 1989 roku prof. Dembiński został wybrany senatorem. Przewodniczył senackiej Komisji Spraw Zagranicznych. Po rozwiązaniu Sejmu kontraktowego nie zdecydował się stanąć do wolnych wyborów, ponieważ nie chciał wstępować do żadnej z tworzących się partii. Warto wspomnieć, że były rektor UMK otrzymał od premier Hanny Suchockiej również propozycję objęcia stanowiska ambasadora RP w Waszyngtonie. Był m.in. członkiem Komitetu Fizyki Państwowej Akademii Nauk oraz zasiadał w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego.