Bazylika to jeden z najwspanialszych obiektów sakralnych w Polsce

Co właściwie oznaczało podniesienie katedry do rangi bazyliki mniejszej?
To tytuł honorowy, który papież przyznaje wyróżniającym się świątyniom. W naszym przypadku bazylika Świętych Janów jest pierwszym znanym nam ośrodkiem duszpasterskim w Toruniu i można rzec, parafią matką dla wszystkich parafii Torunia. Wyjątkowość tego miejsca tkwi także w tym, że jest ono bardzo mocno związane z historią i swoistą tożsamością Torunia. Przypomnijmy tylko, że to przecież św. Jana Chrzciciela (jednego z dwóch, obok Jana Ewangelisty, patronów świątyni) spotykamy na najstarszych pieczęciach Torunia, co oznacza, że święty ten był postacią identyfikującą społeczność Torunia. Już od średniowiecza można o nim mówić jako o głównym świętym patronie miasta.
Obecny kształt świątynia przybrała dopiero w XV w. Do dziś jego kubatura wzbudza podziw, czy to wyraz ambicji Torunia?[break]
Wiadomo, że kościół był kilkakrotnie przebudowywany. Najstarszą częścią jest prezbiterium. Co ciekawe, istnieje hipoteza, że pierwotna świątynia mogła być pod wezwaniem św. Anny. Nieopodal kościoła od średniowiecza do XIX w. znajdowała się ulica jej imienia (obecnie ul. Kopernika), co mogłoby wskazywać na to, że pierwotny obiekt mógł być poświęcony właśnie jej. Regułą jest bowiem to, że nazwy ulic sąsiadujących z obiektami sakralnymi pochodziły od ich patronów. Budynek toruńskiej świątyni, który możemy dziś podziwiać, wznoszony był od połowy XIII do XV w. Symbolicznym zwieńczeniem było zawieszenie na wieży dzwonu Tuba Dei - dziś największego w całości oryginalnego średniowiecznego dzwonu w Polsce (przypomnijmy, że krakowski dzwon Zygmunt ma nowe serce). Wracając do kwestii prestiżu, bazylika toruńska to jeden z najwspanialszych obiektów sakralnych w Polsce. Została ona wzniesiona przez mieszczan i przez wieki była świadectwem ich zamożności, ambicji, aspiracji i niezależności. Odwołajmy się jeszcze raz do przywołanego już dzwonu Tuba Dei. Toruński dzwon był większy od dzwonu Gratia Dei, który w połowie XV w. zawisł w gdańskim kościele mariackim. Nie możemy wykluczyć, że za tymi zabytkami kryje się zarówno ambicja, jak i aspekt rywalizacji między obu miastami.
Bycie proboszczem w takim kościele było bardzo prestiżowe...
Funkcja proboszcza w kościele św. Janów w Toruniu była zarówno bardzo ważna, jak i prestiżowa. Widać to bardzo wyraźnie już od średniowiecza, kiedy to możemy śledzić koleje życia duchownych, posługujących przy świątyni parafialnej. Dla przykładu księża: Mikołaj Meineke oraz Mikołaj Salomonis przed objęciem probostwa w Toruniu byli wcześniej kapelanami wielkiego mistrza. Z kolei księża Andrzej Ruperti i Jan von Ast odchodząc z Torunia otrzymali nominacje na proboszczów kościoła mariackiego w Gdańsku. Dodajmy, że wszyscy księża posługiwali w Toruniu w XV w.
Jak władze miasta odnosiły się do tego prestiżu?
Za stanowiskiem proboszcza kościoła świętojańskiego kryje się także interesujące zjawisko prawa patronatu, czyli m.in. przywileju prezentowania konkretnego duchownego na funkcje proboszcza. Przywilej ten przez wieki spoczywał w różnych rękach: zakonu krzyżackiego, króla polskiego, rady miasta, biskupów chełmińskich, czy jezuitów. Możemy śledzić, jak w różnych okresach władze miasta walczyły o uzyskanie, a następnie utrzymanie tego przywileju. Włodarze miasta zdawali sobie sprawę z tego, że jego posiadanie było zarówno ważnym aspektem sprawowanej przez nich władzy, jak i miało ogromne znaczenie dla sytuacji religijnej miasta. Dotyczyło to szczególnie okresu nowożytnego, kiedy to w Toruniu dynamicznie rozwijał się protestantyzm. Był przecież taki moment w historii kościoła Świętych Janów, że liturgie sprawowali w nim zarówno katolicy, jak i protestanci.