Boska rola pieniądza często wypiera inne wartości

Z dr. WOJCIECHEM KNIECIEM, socjologiem z Instytutu Socjologii UMK w Toruniu, rozmawia Radosław Rzeszotek.

Z jednej strony wszyscy lubimy mieć pieniądze. Ale z drugiej strony, niektórzy traktują je jako coś nieczystego... Jakby zarabianie było czymś złym.

Pieniądze w hierarchii wartości Polaków są bardzo wysoko. Po transformacji ustrojowej wartości materialne bardzo awansowały i z niektórych badań socjologicznych wynika, że są wyżej niż religia. Jest to dość znaczący przewrót. Dążenie więc do posiadania pieniędzy wiąże się z miłością do nich. Kwestią zasadniczą dla Polaków jest również to, w jaki sposób się pieniądze zdobywa. Jest pewien system normatywny, który mówi: pracuj ciężko, a będziesz miał pieniądze. Albo: bądź zaradny, a będziesz miał pieniądze. Są też kontrnormy: bądź sprytny lub cwany, a będziesz miał pieniądze. Między innymi dlatego w naszym społeczeństwie istnieje ciche przyzwolenie na zdobywanie pieniędzy w sposób półlegalny lub nielegalny.

Mówimy o zjawisku społecznym w skali narodu. Ale czy pieniądze dzielą też ludzi na najniższym szczeblu społecznym?

<!** reklama>Skoro pieniądze znajdują się na szczycie naszych wartości, to są one również przyczyną konfliktów nie tylko w skali makro, ale również mogą być przyczyną rozwodów. Znamy przecież także przypadki, że pomiędzy małżonkami dochodzi do poważnych sporów właśnie z powodu wysokości zarobków. Jeśli przyjrzymy się z kolei firmom i spółkom, nietrudno zauważyć, że to właśnie pieniądze są główną przyczyną sporów i niepokojów.

W spory o pieniądze pomiędzy zwaśnionymi stronami coraz częściej wkraczają windykatorzy. Czy ich wizerunek w społeczeństwie uległ zmianie?

Kiedyś windykator kojarzył się z człowiekiem bez włosów i z pałką bejsbolową w bagażniku. Dziś jednak ten zawód bardzo się sprofesjonalizował. Przyczyna tego jest prosta. Coraz więcej Polaków bierze kredyty i coraz więcej z nich wpada w pułapki kredytowe. Żeby te długi ściągać, nie trzeba już stosować metod sprzed kilkunastu lat. Profesjonalizacja tego zawodu polega na tym, że to prawnicy zazwyczaj zajmują się egzekucją długów, a i sami dłużnicy godzą się z tym, że długi prędzej czy później trzeba będzie oddać.

Czy nasze oczekiwania wobec pieniędzy i życia codziennego nie są poniekąd kreowane przez reklamy i media?

- Rola mediów jest tu podstawowa. Jeśli ktoś jest bombardowany codziennie informacją: „Stać cię na to, powinieneś to mieć”, to rzeczywiście zacznie tego pożądać. Ci, których nie stać na różne dobra, zadłużają się jednak po to, żeby zaspokoić potrzeby wykreowane przez reklamy.