Co kryją rosyjskie archiwa?

Wyjechał z Torunia do Petersburga, by zapewnić lepszy byt sobie i rodzinie, a zmarł tam w biedzie. Jan Bogumił Willamow - był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli oświeconego Torunia.

<!** Image 2 align=none alt="Image 152337" sub="Jedna z grafik Willamowa ukazująca Partenon, sygnowana przez autora / Fot. Ze zbiorów autora">Urodził się 15 stycznia 1736 roku w Morągu, w Prusach Książęcych, jako syn miejscowego pastora Krystiana Reinholda. Nauki elementarne pobierał pod kierunkiem ojca. W kwietniu 1752 r. w wieku 16 lat został przyjęty w poczet studentów na Uniwersytecie w Królewcu. Początkowo studiował teologię, później filologię klasyczną i filozofię pod kierunkiem profesorów: Carla Andreasa Christianiego, Johanna Gotthelfa Lindnera oraz Theodora Christopha Lilienthala. Lata królewieckie miały duży wpływ na rozwój działalności literackiej i artystycznej Willamowa. Jako student bywał w sławnej w Królewcu Cafe Litteraire założonej na zapleczu Oficyny drukarskiej przez mecenasa uczonych i artystów, znanego drukarza Jana Kantera. Oficyna prowadziła działalność wydawniczą przy ulicy Długiej 23 na Starym Mieście. Ze względu na ciężką sytuację finansową rodziny przerwał studia i przebywał ponownie w Morągu. <!** reklama>

W toruńskim gimnazjum

o ukończeniu studiów przybył do Torunia 26 lipca 1758 r. i objął stanowisko nauczyciela w młodszych klasach Gimnazjum Toruńskiego; zamieszkał w pomieszczeniach dawnej bursy. Jako pierwszy kolega zarabiał kwartalnie 77,15 guldenów, awansując na profesora zwyczajnego decyzją Rady Miasta otrzymywał od kwietnia 1761 r. wynagrodzenie w wysokości ok.150 guldenów. Wszechstronne zainteresowania młodego Willamowa, w tym literackie, artystyczne i językowe, budziły powszechne uznanie. Przypomnę, że lata sześćdziesiąte XVIII stulecia w Toruniu to dalej trwające ożywienie intelektualne, kwitnie bibliofilstwo, kolekcjonerstwo oraz ruch wydawniczy. Z inicjatywy Samuela Lutra Gereta wychodzi w latach 1760-1772 tygodnik „Thornische Wochentliche und Anzeigen”, gazeta o profilu naukowo-polityczno-ogłoszeniowym. W dodatku naukowym tego pisma „Anhang von Gelehrten Sachen” zamieszczano rozprawy naukowe, utwory literackie, informacje z życia naukowego na terenie Prus Królewskich i Rzeczypospolitej. Współpracę z gazetą i dodatkiem podjął Jan Bogumił Willamow, zamieszczał na jego łamach artykuły przyrodnicze ozdabiane grafikami swojego projektu. Druku czasopisma podjął się drukarz gimnazjum Chrystian Fryderyk Kunzen, po jego śmierci od 3 maja 1762 r. przejął drukarnię Paweł Marek Bergman.

W sprawozdaniu finansowym sporządzonym przez S. L. Gereta dla burmistrza Christiana Klosmanna na dzień 31 maja 1761 r. istnieje zapis o wypłaceniu m.in. profesorowi sztuk pięknych i rysunku Willamowowi 19 florenów za trzy sztychowane tablice, zamieszczone na wklejkach w dodatku za 1760 rok. Ciekawa jest proweniencja druku; omawiany egzemplarz rocznika gazety pochodzi ze zbiorów zmarłego w 1791 r. pastora staromiejskiego zboru ewangelickiego Jana Jakuba Haselaua, następnie zakupiony na aukcji w październiku 1792 r. do zbiorów Konstantego Kruszyńskiego z Nawry, obecnie przechowywany jest w zbiorach specjalnych Książnicy Kopernikańskiej.

W zbiorze dawnej biblioteki Gimnazjum toruńskiego zachował się kalendarz toruński autorstwa Gereta na rok 1761, dla którego Willamow wykonał kartę tytułową utrzymaną w kolorze sepii. Wnętrze kalendarza zdobi piętnaście bardzo ładnych finalików ornamentalnych i figuralnych (są to elementy dekoracyjne najczęściej kończące tekst). Równolegle wychodzi w Toruniu jeden z najlepszych periodyków recenzyjno-bibliograficznych Prus Królewskich i Rzeczypospolitej dwutygodnik „Thornische Nachrichten von Gelehrten Sachen” redagowany przez Willamowa. Przeglądając dorobek pisarski Willamowa natrafiłem na poetyckie bajki, których zbiór pt. „Dialogische Fabeln in zwey Buchern” ukazał się za życia autora w roku 1765 w Berlinie, drugie zbiorowe wydanie ukazało się pośmiertnie w 1791 r.

Po dziewięciu latach pobytu w Toruniu, poszukując lepszej pracy i warunków życia dla rodziny, przenosi się w lipcu 1767 r. do Petersburga. W październiku podejmuje pracę inspektora w szkole St. Petri. W 1772 r. zostaje powołany na profesora w średniej szkole żeńskiej, wykładając pedagogikę, literaturę i czasopiśmiennictwo. Księgozbiór, o którym mamy skąpe informacje, Willamow przewiózł do Petersburga; zdobił go ekslibris, miedzioryt najprawdopodobniej jego autorstwa. Przedstawia na bogato zdobionej półce w stylu schyłkowego baroku-rokoka otwartą księgę, opierającą się o inne książki w tle, poniżej nazwisko właściciela księgoznaku, które wieńczy tarcza z dwupolowym herbem. Ekslibris bardzo skromny ale jakże piękny w swej prostocie. O życiu i działalności m.in. kartograficznej Willamowa w Petersburgu wiemy niewiele; być może przyszłe badania w archiwach Petersburga pozwolą rozwinąć ten ciekawy wątek.

Pochowany w Petersburgu

Johann Gottlieb Willamow zmarł przedwcześnie 6 maja 1777 r. w wieku 41 lat. Zmarł w biedzie w dalekim Petersburgu, w mieście, z którym wiązał tak duże nadzieje zawodowe i prywatne. Został pochowany 10 maja 1777 r. przez żonę kalwinkę i dwie córki na miejscowym cmentarzu; był wyznania ewangelicko-luterańskiego. Dla nas potomnych pozostały w zbiorach, nie tylko toruńskich, nieliczne ryciny, frontyspisy, winiety, tomy subtelnej poezji wytłoczone w Lipsku i Berlinie oraz szkice przyrodnicze zamieszczone w toruńskich gazetach lat siedemdziesiątych XVIII stulecia.