Co to jest zachowek i komu się należy? Kiedy można obniżyć jego wartość?

[break]
- Problem w tym, że siostra rzadko matkę odwiedzała. Ponadto mama nie chciała, aby ona była spadkobiercą, ponieważ nigdy nie potrafiła rozsądnie rozporządzać pieniędzmi. W skład spadku wchodzi mieszkanie i samochód. Nie stać mnie na spłatę siostry. Czy mogę żądać obniżenia należnej jej zapłaty? - pyta kobieta.

Zgodnie z art. 991 § 1 i 2 kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału.

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. W sprawie o zachowek jest możliwe obniżenie wysokości należnej kwoty na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego, a zatem z uwagi na tzw. zasady współżycia społecznego.

Zakres zastosowania powyższego przepisu powinien być jednak stosunkowo wąski, bowiem prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych. Ocena, czy przy żądaniu zachowku w określonej kwocie doszło do nadużycia prawa, nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego.

Za szczególne i wyjątkowe sytuacje uprawniające do obniżenia zachowku, orzecznictwo sądowe uznaje na przykład sytuację, gdy składnikiem spadku jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku (który nie ma innej możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych), a egzekucja zasądzonego zachowku doprowadziłaby niechybnie do przymusowej sprzedaży nieruchomości przez komornika, a inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku.

Nie mogą zostać pominięte również zachowanie żądającego zapłaty, jak to, że ten nie wywiązywał się ze swoich obowiązków względem najbliższych, ze szczególnym uwzględnieniem spadkodawcy. Podstawą do obniżenia wysokości zachowku może też być przyczynienie się zobowiązanego do zapłaty zachowku do wzrostu wartości majątku spadkowego. Nie ma przepisu prawnego, który wyliczałby zachowania sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, uzasadniające obniżenie zachowku. Zależy to od oceny sądu.