Jan Michał Wachschlager

Jednym z najstarszych rodów toruńskich są Wachschlagerowie; początki tej rodziny sięgają końca XIV wieku.

<!** Image 2 align=right alt="Image 125137" sub="Ta piękna rycina zdobi okładkę gdańskiego druku Książnicy Kopernikańskiej / Fot. Ze zbiorów autora">Zaliczani są do kilku najbardziej wpływowych rodzin, zamieszkujących Stare i Nowe Miasto oraz Chełmińskie Przedmieście. Pod względem wykształcenia synowie Wachschlagerów dominowali wśród toruńskiej elity władzy. Jednym z ostatnich przedstawicieli patrycjuszowskiej linii męskiej, jest żyjący w XVIII stuleciu Jan Michał.

Urodził się w Toruniu 9 czerwca 1741 r. jako syn Jerzego Daniela (1702-1757) i Anny Charlotty z domu Nałęcz, córki rajcy i burmistrza Michała Nałęcza. Po ukończeniu toruńskiego Gimnazjum Akademickiego, w latach 1762-1764 podejmuje studia w Królewcu. 22 czerwca 1768 r. otrzymał prawo miejskie jako piwowar, jednak zawodu tego nie wykonywał.

Jan Michał Wachschlager wielokrotnie awansował, pełnił rożne funkcje miejskie m.in. ławnika przedmiejskiego, staromiejskiego. W latach 1774-1776 piastował funkcję prezesa III Ordynku. Przebywał także z Samuelem Lutrem Geretem w Warszawie, zabiegając m.in. na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego o zachowanie dotychczasowych przywilejów dla Torunia, odciętego po I rozbiorze w 1772 r. od Rzeczypospolitej.

Cenna pamiątka

<!** reklama>W Archiwum Państwowym w Toruniu pod sygnaturą XII-16 zachował się wytworny sztambuch, studiującego w Królewcu w latach 1762-1764 młodego Wachschlagera z lat 1763 po wiek dojrzały tj. 1799 r. Jest to pamiętnik składający się ze stu kart czerpanego papieru złoconych na obrzeżu, okładka powleczona skórą ze złoceniami. Kartę tytułową z napisem „Johann Michael Wachschlager” zdobią dwa herby: Wachschlagerów i toruńskich Nałęczów, poniżej napis „Koenigsberg” (Królewiec) i data: 1 stycznia 1763 r. Wnętrze zapełniają dedykacje i sentencje m.in. po grecku i łacinie. Wiele kart zdobią samodzielne ilustracje, niektóre być może autorstwa młodego Jana Michała.

<!** Image 3 align=right alt="Image 125137" sub="Jan Michał Wachschlager w swoim sztychu pokazał XVIII-wieczny wygląd Sali Mieszczańskiej Ratusza / Fot. Ze zbiorów autora">Jedna z grafik, rysunek z datą 22 lipca 1799 r. przypisywana jest Franciszkowi Smuglewiczowi żyjącemu w latach 1745-1807. Franciszek reprezentował klasycyzm o reminiscencjach baroku. Drugi z braci Smuglewiczów, Antoni był raczej malarzem teatralnym, dekoratorem wnętrz kaplic i m.in. klatki schodowej Zamku Ujazdowskiego. Obydwaj bracia przebywali krótko w Toruniu.

Zachował się i ekslibris

Jan Michał Wachschlager jako jedyny z rodu wykazywał zainteresowanie grafiką. Posiadał księgozbiór, którego ozdobą był ekslibris, najprawdopodobniej jego autorstwa wykonany w technice miedziorytu. Przedstawia książki leżące na postumencie, poniżej w owalu wkomponowana tarcza herbowa, nad tarczą hełm otwarty z klejnotem, z którego wyrastają pióra, po bokach płaszcz. W górnej części grafiki napis EX BIBLIOTHEKA DN. JOH. MICH. WACHSCHLAGERI. Ciekawostką jest zapewne odwrócenie litery N, czyżby pomyłka podczas sztychowania, może zamierzone ustawienie litery jako odbicie lustrzane. Całość grafiki w tle sielankowego pejzażu. Sygnowanie literowe W.S. w lewym dolnym rogu jest do dzisiaj dyskusyjne, często odczytywane jako Wachschlager Sculpsit lub Willamovius Sculpsit.

Powyższa grafika wklejona jest na wewnętrznej stronie okładki pięknie utrzymanego druku, oprawnego w półskórek z suchym tłokiem na grzbiecie, bogato zdobionego miedziorytami autorstwa lub współautorstwa Jana G. Willamowa i Andrzeja Christlieba Dittmana pt. Bibelerlauternden Kupfer drauf alle theilszum Jeudischen Gottesdienste... wydanego w Gdańsku w 1756 r. przez drukarza i wydawcę Tomasza Jana Schreibera. Proweniencja druku - Zbiory Specjalne Książnicy Kopernikańskiej pod nową sygn. 1137, dawniej E.225.

20 maja 1763 r. Wachschlager był jednym z uczestników uroczystego hołdu złożonego królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu przez przedstawicieli prowincji pruskich, władz Torunia i mieszczaństwa na ręce legata, biskupa kujawskiego Antoniego Ostrowskiego. W swym sztychu uwiecznił widok Sali Mieszczańskiej w Ratuszu podczas tego wydarzenia. Egzemplarz tej grafiki znajduje się w zbiorach kartograficznych Archiwum Państwowego w Toruniu pod sygnaturą 475, T. 187.

Mieszkał przy Chełmińskiej

Jan Michał Wachschlager od 1767 r. mieszkał w posesji przy ulicy Chełmińskiej 342; w 1772 r. odziedziczył kamienicę na tej samej ulicy pod numerem 339. Zmarł w Toruniu w wieku 60 lat 21 września 1801 r.

W związku z córką rajcy toruńskiego i burmistrza oraz dzierżawcy Łysomic Marcina Spillera, Anną Charlottą miał trzy córki i dwóch synów, którzy żyli w Toruniu jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego utworzonego przez Napoleona w 1807 r.

Tak to było w karnawale

Autor słynnych „Pamiętników Seglasa” Fryderyk hr. Skarbek tak wspomina te czasy: „Toruń stał się miejscem zbierania familii polskich w okolicach osiadłych, zwłaszcza w czasie słot i zabaw zimowych. A podczas karnawału przybierał nadzwyczajną świeżość, towarzystwo pruskie głównie z oficerów garnizonu i urzędników złożone, które przez cały rok panowało w tym mieście, ustępowało w tym czasie pierwszeństwa towarzystwu polskiemu... za drzwiami domostw dała się słyszeć pieszczona melodya powolnego walca, na kilku dętych instrumentach odgrywana...”

Niestety opisane przez Fryderyka Skarbka nastroje, obyczaje i zabawy czasu owego w Toruniu, nie wszystkim były dane.