Kolorowe skarby kościoła mariackiego w Toruniu [Retro]

„Toruń ozdobnymi budowlami i pokryciem ceglanych dachówek tak cudownie jaśnieje, że niewiele miast może mu dorównać pięknością i wspaniałością” - pisał Jan Długosz w „Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego”. Miasto oglądał 8 września 1464 roku, odwiedził je zmierzając z Malborka do Krakowa. Budowle, które zrobiły na nim takie wrażenie rzeczywiście były Torunia ozdobą. Mieszkaniec średniowiecznej Europy, nawet uczony i bywały w świecie dworzanin, z wielkim podziwem patrzył na ich piękno i bogactwo. Jedno i drugie łączyło się na fasadach m.in. dzięki kunsztownym, kolorowym zdobieniom.

Toruński gotyk był bardzo barwny. Ceglane mury i kolorowe maswerki były symbolem Torunia w czasach jego największej świetności, stały się jego wizytówką także współcześnie. Kolory wróciły m.in. na kamienicę Kopernika, kościół świętego Jakuba, Basztę Gołębnik, czy wieżę Ratusza Staromiejskiego. Ich reaktywacja wcale nie polega na wróżeniu ze ścian. Tu nie ma mowy o żadnym wróżeniu, na gotyckich murach jest wszystko wyraźnie zapisane. Doskonałym tego przykładem jest toruński kościół mariacki.

Średniowieczne ozdoby w blendach i we fryzach dawnej świątyni franciszkanów przebadał pod koniec XIX wieku Georg Cuny. Na zachowanych fragmentach położonych w drugiej połowie XIV stulecia tynków dostrzegł rozety i inne wzory geometryczne.

Polecamy:
Gwara młodzieżowa lat 70. QUIZ
Jak dobrze znasz Toruń sprzed lat? TEST
Amerykańska prognoza pogody na lato w Polsce

To wszystko można zobaczyć również i dziś, a w każdym razie można było, zanim ściany kościoła nie zniknęły za zasłoną rusztowań. Wcześniej pozostałości średniowiecznych pamiątek uwiecznił fotograf Andrzej Skowroński, który wspiął się na sąsiadującą z kościołem kamienicę. Poza rysunkami dostrzegł również szczegóły techniczne dotyczące ich wykonania. Wzory maswerków, zanim zostały pomalowane, były ryte w tynkach.

- Średniowieczni budowniczowie lub ich pomocnicy wykreślali koła przy pomocy cyrkla - mówi dr Michał Kurkowski z Muzeum Okręgowego w Toruniu, który maswerkom poświęcił swój doktorat. - W ceglanej blendzie pierwszej kondygnacji południowej ścianki parawanowej wyraźnie widać ślady wbijanego cyrkla.

Ścianki parawanowe znajdują się między wieżyczkami kościoła. Widać je na zdjęciu powyżej, natomiast niżej, są widoczne wgłębienia po wbijanym cyrklu, oraz wykreślane przy jego pomocy koła.

Zwróćmy jeszcze raz uwagę na to, z jak bardzo niezwykłym skarbem przeszłości mamy do czynienia. To są wzory robione na tynkach położonych sześć wieków temu, które przetrwały ponad sześćset lat opadów, mrozów, upałów, wiatrów, a także kilka oblężeń i różnych innych dramatycznych wydarzeń. Dla porównania, słynna żółta ciżemka, na odkrycie czekała w znacznie bardziej komfortowych warunkach, schowana za krakowskim ołtarzem Wita Stwosza.

O budowniczych toruńskiego kościoła mariackiego wiemy niewiele, na pewno jednak byli doskonałymi fachowcami i nie chodzi tu tylko o wytrzymałość tynków oraz umieszczanych na nich ozdób. Maria Panna pozostaje nieco w cieniu kościoła świętych Janów czy głównej świątyni toruńskiego Nowego Miasta, ale raczej nie wynika to z tego, że pierwszymi gospodarzami tego kościoła byli mnisi z zakonu żebraczego. Franciszkanie co prawda nie zbudowali wieży, jednak zadbali, aby ich kościół robił odpowiednie wrażenie.

„Szczyt chóru świątyni franciszkańskiej był autorskim projektem zdolnego lokalnego budowniczego, dobrze znającego realizację ceglanej architektury pomorskiej drugiej połowy XIV wieku” - czytamy w artykule poświęconym dekoracjom maswerkowym szczytu prezbiterium kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu, który został napisany przez Michała Kurkowskiego oraz prof. Elżbietę Pilecką i prof. Marię Poksińską.

- Kościół Panny Marii epatował gładkimi ścianami, ale jego szczyty były bardzo dekoracyjne - mówi dr Kurkowski. - Na wszystkich płaszczyznach miał maswerki, znajdowały się one również na murze przyklasztornym i na ścianach i wschodnim szczycie zakrystii.

W porównaniu z gotyckimi sąsiadami dawna świątynia franciszkanów wygląda dziś skromniej także dlatego, ponieważ fasady kościołów świętego Jakuba i świętych Janów odzyskały już dawny blask. Konserwatorzy pracują przy nich od lat, zajmują się oni również murami Marii Panny, jednak dopiero teraz zabrali się za część najbardziej reprezentacyjną. Prace prowadzone w ramach drugiego etapu programu Toruńska Starówka, jednego z największych przedsięwzięć konserwatorskich w Polsce, będą w tym przypadku kosztowały ponad sześć milionów złotych, z czego ponad pięć milionów złotych pochodzi ze środków unijnych. Mają się zakończyć w 2021 roku.

Polecamy: Toruń kiedyś i dziś PRZESUŃ SUWAK I ZOBACZ RÓŻNICĘ

Dzięki nim, patrząc na kościół mariacki i jego odrestaurowane maswerki z Rynku Staromiejskiego czy ratuszowej wieży, znów będzie można powiedzieć, że „Toruń ozdobnymi budowlami i pokryciem ceglanych dachówek tak cudownie jaśnieje, że niewiele miast może mu dorównać pięknością i wspaniałością”.

Warto wiedzieć

• Wzory maswerków są powtarzalne, zatem braki łatwo można uzupełnić. Podobnie jest z kolorami, których ślady także się na średniowiecznych tynkach zachowały. Tło toruńskich maswerków jest na ogół czerwone i czarne, natomiast lakowania (kontury) są białe.
• Cytowany w tekście artykuł o dekoracjach maswerkowych szczytu prezbiterium kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu ukazał się w 2014 roku na łamach czasopisma „Acta Univeritatis Nicolai Copernici, jego elektroniczną wersję można znaleźć na Akademickiej Platformie Czasopism: apcz.umk.pl.

Wyburzanie starych budynków TZMO w Toruniu – wideo z drona

NowosciTorun