Kości pod kościołem

Gdzie spoczywają najsłynniejsi torunianie? Na cmentarzu Świętego Jerzego, ktoś odpowie. Ci współcześni tak, ale kości najbardziej zasłużonych należy szukać pod i w okolicy gotyckich świątyń.

<!** Image 3 align=none alt="Image 198863" sub="Dziś miejscem pochówku najbardziej znanych torunian jest cmentarz Świętego Jerzego. W styczniu 2009 roku spoczęła tu generał Elżbieta Zawacka, honorowa obywatelka miasta [Fot. Jacek Smarz]">W 1636 roku w kaplicy kościoła Najświętszej Marii Panny spoczęła królewna Anna Wazówna. Toruński pogrzeb odbył się 11 lat po jej śmierci. Wcześniej siostra Zygmunta III Wazy spoczywała w Brodnicy. Zaaranżowana z wielkim rozmachem uroczystość była komentowana w Europie. I o to właśnie chodziło królowi Władysławowi IV, który chciał dzięki temu zademonstrować, że nadal jest pretendentem do tronu szwedzkiego.<!** reklama>

Wszystko na biało

- Anna Wazówna była królewną szwedzką i jako taka została w Toruniu pochowana - mówi dr Michał Targowski, historyk z UMK. - W jej kaplicy są tylko herby Szwecji i Wazów. Również tylko je można było zobaczyć w czasie pogrzebu, który został wyreżyserowany przez Krzysztofa Radziwiłła z ogromnym rozmachem. W kondukcie pogrzebowym królewny, która jako protestantka nie mogła spocząć na Wawelu, szło od 1500 do 2000 osób.

Przeszły one najpierw przez Nowe Miasto, a później ulicą Szeroką i przez Rynek Staromiejski do kościoła Najświętszej Marii Panny, który był wtedy główną świątynią protestancką Torunia. Wszędzie było biało. Kolor symbolizujący czystość królewny dominował w kaplicy, gdzie została pochowana, białe były dekoracje i stroje żałobników. W całym mieście zabrakło z tego powodu białego sukna. I choć pogrzeb był protestancki, kondukt przywitały dzwony we wszystkich toruńskich świątyniach, również katolickich.

Podobnego widowiska Toruń już nie widział, bo nigdy nie pochowano tu już nikogo tak wysoko urodzonego. Owszem, kondukty pogrzebowe okolicznej szlachty również były wystawne, trumny podczas mszy żałobnych wystawiane były na bogato udekorowanych katafalkach, jednak to już nie było to samo.

Podobny był jednak kierunek, w jakim pochody żałobników zmierzały. Niemal wszyscy najbardziej znamienici obywatele dawnego Torunia spoczywają pod posadzkami kościołów lub na przylegających do nich cmentarzach. Ich kości wyłaniają się zresztą z ziemi przy okazji prac prowadzonych wokół świątyń. Kilka lat temu można się było o tym przekonać podczas remontu ulicy, sąsiadującej z toruńską katedrą. Śladami kościelnych pochówków ludzi niezwykle zasłużonych są również epitafia, często ozdobione herbami patrycjatu miejskiego. - Pod każdym gotyckim kościołem w Toruniu leżą kości katolików i protestantów, Polaków i Niemców - dodaje dr Michał Targowski. - Śmierć pozacierała wszystkie różnice.

Grobowce ze Świętego Jerzego

Najbogatsi mieszczanie, którzy posiadali pod Toruniem swoje majątki, często składali kości we własnej ziemi, na przykład w fundowanych przez siebie lub swoich przodków wiejskich kościołach. Ci, którzy nie chcieli specjalnie oddalać się po śmierci od Torunia, też nie mieli zamiaru spoczywać na ciasnych miejskich cmentarzach i wybierali tereny poza murami.

Tak powstał cmentarz Świętego Jerzego, na którym już w czasach królewskich stały grobowce miejskich rajców. Miejsce to miało jednak jedną wadę - położone niedaleko linii fortyfikacji miejskich było kompletnie niszczone podczas każdego oblężenia Torunia. Z tego powodu na najstarszym cmentarzu w mieście nie zachował się do dziś ani jeden nagrobek z czasów sprzed wojen napoleońskich. O tym, jak wyglądał przed rosyjskim oblężeniem w 1813 roku, można się przekonać oglądając rysunki Georga Friedricha Steinera.

W przyszłym roku cmentarz będzie świętował 200. urodziny, jednak poczet pochowanych na nim sławnych ludzi w zasadzie zaczyna się od 1920 roku, gdy Toruń znów znalazł się w granicach Polski. Między grobami profesorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i Honorowych Obywateli Torunia trudno dziś raczej odnaleźć ślady pochowanych tu wybitnych lub zasłużonych dla miasta Niemców. Po większości ślad zaginął. Mało kto dziś o nich pamięta, mało kto wie, gdzie należy szukać śladów ich grobów.

Warto wiedzieć

Królewskie szczątki w Toruniu

Poza królewną Anną Wazówną, w Toruniu, tym razem w kościele Świętych Janów, zostały pochowane też wnętrzności zmarłego w mieście króla Jana Olbrachta.