Kultura i nauka w przedwojennym Toruniu

Kiedy 18 stycznia 1920 r. wojsko gen. Hallera wyzwoliło Toruń, przed miastem stanęło nowe wielkie wyzwanie - zbudować tu od podstaw zręby polskości, „odniemczyć” miasto.

Na progu niepodległości w 1920 r. Toruń, liczący wówczas 37 tysięcy mieszkańców, stał się stolicą nowo utworzonego województwa pomorskiego. Oznaczało to, że w mieście wojewódzkim trzeba zorganizować sieć polskich urzędów, instytucji, sądów, szkół, organizacji, towarzystw i dowództwa wojsk. Tymczasem brakowało dosłownie wszystkiego - fachowych kadr, odpowiedniej infrastruktury w postaci budynków użyteczności publicznej itd. I na tym polu wielkie zasługi należy oddać pierwszemu prezydentowi Torunia dr. Ottonowi Steinbornowi i pierwszemu wojewodzie pomorskiemu dr. Stefanowi Łaszewskiemu, który zorganizował siedzibę Urzędu Wojewódzkiego w gmachu (dziś Collegium Maius) przy ul. Fosa Staromiejska. Niewątpliwie byli to najwięksi ówcześni animatorzy życia publicznego w mieście.

Zapraszamy: Retro Toruń na Facebooku. Kliknij >>> TUTAJ <<<

Poza sprawną administracją, ambicją władz wojewódzkich i miejskich było utworzenie w Toruniu ośrodka kulturalnego na przyzwoitym poziomie. Na dzieło stworzenia kulturalnej stolicy regionu z biegiem czasu złożyła się długa lista instytucji i organizacji: Towarzystwo Naukowe (powstało już w 1875 r.), Konfraternia Artystów (1920), Książnica Miejska im. Mikołaja Kopernika (1923), Instytut Bałtycki (1925), Towarzystwo Bibliofilów im. Joachima Lelewela (1926), Towarzystwo Badania Historii Ruchu Niepodległościowego na Pomorzu (1931), Rada Zrzeszeń Naukowych, Artystycznych i Kulturalnych Ziemi Pomorskiej (1934), rozgłośnia Polskiego Radia (1935).

Poza tym ton życiu kulturalnemu Torunia nadawało Muzeum Pomorskie i Archiwum Miejskie oraz, co należy mocno podkreślić - działalność artystyczna na wysokim poziomie teatru dramatycznego, zwłaszcza pod dyrekcją Czesława Szpakiewicza i Karola Bendy. Krajobraz kulturalny Pomorza wzbogacała też lokalna prasa, jak choćby poczytny dziennik „Słowo Pomorskie”.

Dodatkowo, walory kulturalne Torunia podnosiły unikatowe zabytki - takie perełki architektoniczne jak Ratusz Staromiejski, Dom Kopernika, Kamienica Pod Gwiazdą, Dwór Artusa czy zabytkowe kościoły - św. Jana, św. Jakuba czy Najświętszej Marii Panny.

Środowisko twórcze i artystyczne okresu 20-lecia międzywojennego w Toruniu to cała plejada działaczy, badaczy i artystów. Wśród nich w pierwszej kolejności należy wymienić działalność Ottona i Heleny Steinbornów. Dzięki ich zaangażowaniu nastąpiło połączenie biblioteki gimnazjalnej, zbiorów Biblioteki Miejskiej i niemieckiego Coppernicus-Verein w jedną całość w ramach Książnicy Miejskiej. Z kolei archiwistka Helena Piskorska przyczyniła się w swej pracy w Archiwum Miejskim do skatalogowania i uporządkowania dawnych akt miejskich. W dziedzinie bibliografii i bibliotekoznawstwa dał się poznać założyciel i dyrektor Książnicy Miejskiej Zygmunt Mocarski, który opracował ponad sto pozycji bibliograficznych. Obok Towarzystwa Naukowego, dzieje Pomorza badał i popularyzował Instytut Bałtycki z całym gronem znakomitych badaczy, jak choćby ks. P. Czaplewski, ks. J. Łęgowski, ks. A. Mańkowski, M. Magdański, S. Tync.

Polecamy także:

Do galerii postaci zasłużonych dla Torunia na niwie kultury i sztuki wpisali się też wybitni artyści i literaci. Należeli do nich: artysta malarz Julian Fałat i pisarz Artur Górski. Obaj, będąc pod wrażeniem uroku Torunia, przebywali tu przez pewien czas w latach dwudziestych.

Tak przedstawiał się w wielkim skrócie katalog głównych luminarzy życia kulturalnego w Toruniu między wojnami. Reasumując: kultura ówczesnego Torunia miała się całkiem dobrze, przy czym do pełni szczęścia zabrakło szkoły wyższej, np. uniwersytetu. Wprawdzie były w tym kierunku czynione wielokrotne starania, ale bez skutku. Ostatecznie inicjatywy te przerwał wybuch wojny w 1939 r. Uniwersytet miał się ziścić, i się ziścił, ale dopiero po II wojnie światowej.

Obejrzyj: Przegląd najważniejszych wydarzeń z Kujaw i Pomorza