Lotnicy w Toruniu. 100 lat temu rozwinęli skrzydła [Album Rodzinny]

Początek XX wieku rozpoczął nowy rozdział w historii Torunia. Jego piękno zostało wzbogacone o unoszące się nad nim statki powietrzne. Początkowo działo się tak za sprawą pruskiego garnizonu, który rozbudowując potężną twierdzę toruńską, stworzył w niej pole wzlotów dla balonów, sterowców i samolotów.

Wybuch I wojny światowej wymusił dalszy rozwój toruńskiego lotnictwa. Po jej zakończeniu odrodziła się niepodległa Polska, która mu-siała walczyć o swoje granice. W tych walkach uczestniczyło lotnictwo polskie, które pomimo wielu trudności w szczytowym okresie wojen o niepodległość i granice wystawiło ponad 20 eskadr lotniczych. Jedną z nich była Toruńska Eskadra Lotniczo-Wywiadowcza (Eskadra Toruńska), powstała w lipcu 1920 roku, której przypadł zaszczyt uczestniczenia w „osiemnastej decydującej bitwie w dziejach świata” – Bitwie Warszawskiej. Po jej zakończeniu jednostce zmieniono nazwę na 4. Eskadrę Wywiadowczą. Tym sposobem Eskadra Toruńska stała się dziedziczką 4. Eskadry Lotniczej, powstałej w styczniu 1919 roku w Warszawie. Była to jedna z pierwszych eskadr rodzącego się lotnictwa polskiego, która zasłużyła się przy włączaniu w skład odrodzonego państwa polskiego dawnych ziem Rzeczypospolitej, w tym Wilna i Mińska. Załogi z 4. Eskadry miały zaszczyt jako pierwsze w historii polskiego lotnictwa wykonywać loty nad tymi kresowymi miastami, szczególnie nad drogim każdemu Polakowi Wilnem.

Cofając się do genezy powstania Eskadry Toruńskiej, należy podkreślić, że proces jej organizacji odbywał się w najbardziej tragicznym okresie wojny z Rosją sowiecką. W momencie kiedy wszystkie polskie oddziały cofały się, Departament III Żeglugi Powietrznej zdecydował o zmobilizowaniu każdych rezerw. Dlatego w bardzo krótkim czasie od 11 do 14 lipca 1920 roku z pozostałych samolotów Oficerskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych w Toruniu powstała eskadra wywiadowcza. Po szybkiej organizacji wyruszyła na Front Południowo-Wschodni (przemianowany następnie na Front Południowy), gdzie nie odniosła większych sukcesów, straciła natomiast jednego pilota, który zginął w katastrofie lotniczej. Dopiero w operacji warszawskiej toruńscy lotnicy mieli możliwość wykazania się swoimi umiejętnościami i męstwem, za co niektórzy otrzymali Krzyż Virtuti Militari. Po zwycięskiej bitwie warszawskiej jednostkę w celu uzupełnienia wysłano do Poznania.

We wrześniu 1920 roku Eskadra Toruńska została przemianowana na 4. Eskadrę Wywiadowczą, po czym pod koniec miesiąca wysłano ją na front, gdzie wzięła udział w operacji niemeńskiej i w końcowych walkach wojny polsko-sowieckiej. Krótki, jednak bardzo praco-wity okres służby na froncie zakończył się dla eskadry wraz z podpisaniem 12 października 1920 roku zawieszenia broni, które weszło w życie 18 października tego roku.

Po zakończeniu działań bojowych w wojnie z Rosją sowiecką eskadrę wycofano do OSOL w Toruniu (późniejszej Szkoły Obserwatorów i Strzelców Lotniczych), gdzie 10 lutego 1921 roku została rozwiązana. Część jej personelu związała się na stałe z naszym miastem, przyczyniając się do stworzenia 4. Pułku Lotniczego, który po przekształceniu w lotnictwo Ar-mii „Pomorze” wziął udział w bohaterskiej obronie pomorskiego nieba we wrześniu 1939 roku. Po przegranej walce toruńscy lotnicy kontynuowali służbę w konspiracji w okupowanym kraju oraz na terytorium Francji i Wielkiej Brytanii. Spośród 15 dywizjonów Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie aż 2 związane były z Pomorzem: 301. Dywizjon Bombowy Ziemi Pomorskiej i 306. Dywizjon Myśliwski „Toruński”.

Pomimo upłynięcia 100 lat od powstania Eskadry Toruńskiej, nie doczekała się ona żadnego upamiętnienia w naszym mieście. Jedyne, co możemy dziś zrobić, to napisać tych parę słów, aby pamięć o tych dzielnych młodych ludziach nigdy nie zaginęła. Szczególnie, że byli to lotnicy i polscy patrioci z krwi i kości. Wielu z nich reprezentowało sobą coś wyjątkowego. Kilku zostało po wojnie aktorami, inny uznanym fotografikiem, a jeszcze inny wybitnym polskim pisarzem. Z czystym sumieniem można stwierdzić, że Eskadra Toruńska była jedną z najbarwniejszych jednostek bojowych w ówczesnym lotnictwie polskim. Dlatego my Pomorzanie, winni jesteśmy im wieczną pamięć i cześć.