Podwójne zmartwychwstanie, czyli wyjątkowa toruńska Wielkanoc sprzed stu lat [Retro]

Zobacz wideo: Czy po zakażeniu covid-19 zyskujemy odporność?

Wielkanoc w Toruniu. Pierwsze święta wielkanocne w mieście

Pierwsza Wielkanoc w polskim Toruniu wypadała tak samo jak w tym roku: 4 i 5 kwietnia. Niestety, nic o niej nie wiemy. W Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej znajduje się 50 na ogół kompletnych roczników „Gazety Toruńskiej”, wśród gazet wydanych między 1867 i końcem 1917 roku brakuje tylko pojedynczych egzemplarzy. Później to się niestety zmienia, z lat 1918-1921 zachowały się tylko pojedyncze egzemplarze. To bardzo poważna strata, bo dziennik ten jest przecież kopalnią informacji o mieście i regionie, z której od lat czerpiemy pełnymi garściami. Ostatnia gazeta z 1920 roku, jaka spoczywa na wirtualnym bibliotecznym regale, pochodzi z 28 marca, czyli z Niedzieli Palmowej. Ale o zbliżających się świętach nie ma tam ani słowa. Gazeta informowała za to o skromnym pożegnaniu „Jenerała Hallera i jego małżonki” - generał na pewien czas opuszczał miasto, aby przejąć inne stanowisko. Poza tym dziennik pisał również o rządowej pożyczce wojskowej, wiecu Polek organizowanym w parku Wiktorii, o tym, że komendantura miasta mieści się teraz w budynku przy Rynku Nowomiejskim, gdzie była komendantura niemiecka. Co jeszcze?

„Drugie i trzecie posiedzenie „Opieki nad polskim żołnierzem” w sali Pod Owieczką przy ul. Prawej zgromadziły bardzo licznie i chętnie do obywatelskiej pracy Rodaków naszych i czcigodne Rodaczki...” W sali Pod Owieczką miejsca długo nie zagrzejemy. Rok 1920 co prawda przyniósł wolność, jednak nadal trwała wojna. W kwietniu rozpoczęła się wyprawa kijowska, w sierpniu rezerwy rezerw toruńskiego garnizonu odpierały na przedpolach miasta oddziały Armii Czerwonej.

Dlaczego Wielkanoc 1921 roku była wyjątkowa?

Granaty można było wreszcie zamienić na pisanki rok później. Wielkanoc A. D. 1921 musiała być jednym z najszczęśliwszych momentów w dziejach stolicy województwa pomorskiego. Wielkie kryzysy, jak choćby strajk generalny z wiosny 1922 roku, nie spędzały jeszcze snu z powiek. Powodów do radości natomiast nie brakowało. W Niedzielę Palmową, czyli 20 marca 1921 roku „Słowo Pomorskie” poinformowało o podpisaniu w Rydze traktatu kończącego wojnę z bolszewicką Rosją. 17 marca Sejm uchwalił konstytucję. Tak, Wielkanoc sprzed stu lat była świętem zmartwychwstania.

„Polska zmartwychpowstała! Wyszła na jasne drogi życia i posuwa się po nich własną wolą i własnym nakazem. Stał się cud! W gronie narodów i państw zjawiła się ta, którą wymazano z księgi żywych – pisało „Słowo Pomorskie” na pierwszej stronie wielkanocnego wydania z niedzieli 27 marca 1921 roku. - Stał się cud! Zbudzona do życia Polska pokonała wszystkie niebezpieczeństwa rzucane na nią. Osłabiona była męką i niewolą, a mimo to ominęła zastawione sidła i nie potoczyła się w przepaść nowego grobu (…) Zmartwychwstanie jest początkiem nowego życia, nowej ery. Polska wkracza po zmartwychwstaniu w nowe życie. Nie może wrócić do dawnych form, nie może ich niewolniczo naśladować, lecz musi sobie stwarzać nowe, świeże”

W Wielkanoc 1921 roku zaręczyli się Elżbieta Sommerfeld i Benedykt Talaśka, o czym poinformowali przy pomocy ogłoszenia opublikowanego w pierwszym „Słowie” po świętach. Benedykt Talaśka był później nauczycielem szkoły przy Szosie Chełmińskiej. Mieszkał, pewnie wspólnie z żoną, chociaż księgi adresowe o niej nie wspominają, przy ul. Lindego 17.
Święta były wyjątkowe, jednak zbyt wiele miejsca gazeta im nie poświęciła. Pociąg historii wciąż mknął w pełnym pędzie. Już w świątecznym wydaniu pojawiły się doniesienia o strzelaninie, jaka wybuchła między Niemcami i Polakami w Bytomiu. Tydzień wcześniej na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt, za nieco ponad miesiąc wybuchnie tam trzecie powstanie.

Jak za niemieckich czasów, albo nawet lepiej

„Ciągle naprzód! Jak nam donoszą ze stron miarodajnych Magistrat miasta Torunia, dążąc usilnie do jak najrychlejszego zatarcia śladów, które miały na celu zniemczenie Polaków uchwalił na posiedzeniu dnia 24 marca usunięcie tablicy Bismarka w parku na Bydgoskim, względnie zmianę napisu przez umieszczenie dat: 17 marca 1921, 18 marca 1921, 20 marca 1921 – donosiło „Słowo” w tym samym wydaniu. - Następnie uchwalił umieszczenie na gmachu ratusza godła państwowego. Wogóle z przyjemnością zauważa się, że w ratuszu nikną niemieckie napisy. Wszędzie panuje wzorowa czystość i jest nadzieja, że już niedługo pod każdym względem będzie nie tylko jak było za niemieckich czasów, ale nawet lepiej”.

Ciekawy punkt odniesienia… Gazetową notkę podaliśmy zachowując oryginalną pisownię. Tablica Bismarcka, o której jest mowa, znajdowała się na kolumnie, w której miejscu ostatecznie stanął pierwszy w Polsce pomnik Moniuszki, usunięty później przy okazji budowy w 1928 roku hali wystawowej. Proponowane daty to oczywiście data uchwalenia konstytucji, podpisania Traktatu Ryskiego i plebiscytu górnośląskiego. W zasadzie gdzieś obok można było również przytwierdzić tabliczkę z datą 15 marca, wtedy bowiem w „Monitorze Polskim” ukazał się spis województw i powiatów polskich. Wśród 14 województw znalazło się również województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu.

Ile powiatów miało województwo pomorskie?

„Województwo Pomorskie z siedzibą urzędu w Toruniu obejmuje 20 powiatów, stanowiących przyznaną Polsce jako korytarz do morza część Prus zachodnich – czytamy w „Słowie Pomorskim” z 31 marca 1921 roku.
Wróćmy jeszcze do gazety z wielkanocnej niedzieli. Widać, że to numer świąteczny, ogłoszenia i reklamy zajmują aż pięć stron. Jest to widok miły dla oka, bo w takim potoku zawsze złowi się coś ciekawego. Tu na przykład, poza ogłoszeniem o zebraniu zwolenników tenisa planowanym w małej sali hotelu Pod Orłem przy ul. Mostowej, albo informacji o tym, że zgubił się biało-czarny piesek terier o miłym imieniu Łobuz, znaleźliśmy coś takiego:
„Toruńska Fabryka Stempli i zakład rytowniczy H. Rausch. Największa fabryka specjalna w Wielkopolsce i na Pomorzu stempli metalowych i kauczukowych z zapędem elektrycznym”.
Fabryka stempli i szyldów z ulicy Mostowej, oj piękna to była karta w dziejach toruńskiego przemysłu! A skoro już o szyldach mowa…

Ogłoszenia większe, drobne, ciekawe

„W. Boettcher Nast. Toruń, właściciel Antoni Kulwicki. Przedstawiciel międzynarodowej firmy Polski Lloyd, członek Związku Międzynarodowego Transportu Mebli. Zastępca Kołowniczego Towarzystwa Akcyjnego Bydgoszcz, Gdańsk. Transportowanie mebli we wszystkich międzynarodowych kierunkach i do każdej żądanej miejscowości w własnych odpowiednich wozach meblowych, odpowiednie pakowanie mebli przy pomocy zdolnych kompetentnych pakerów. Posiadam również jedyne w Toruniu łaźnie. Kąpiele, wanny, na żądanie elektryczne i słone”.

Z tego typu transportowo-kąpielowymi żądaniami, należało się udać na róg Łaziennej i Ciasnej. Budynek do dziś jest ozdobą toruńskiej starówki, zaś jego ściany są wspaniałym pomnikiem dawnej toruńskiej reklamy. Na tynku widać zarówno pamiątki po łaźni, jak i firmie transportowej. Jeżeli ktoś ma problem z ich odcyfrowaniem, niech zajrzy na facebookową stronę toruńskiego Literołapa. Kamil Snochowski, dzięki doprowadzonej do perfekcji – jak sam mówi - szlachetnej sztuce wgapiania się, oraz doświadczeniu i umiejętnościom, wirtualnie zrekonstruował widniejące kiedyś na ścianach napisy i malunki.