Toruń. Co się stało z astrolabium z placu Armii Krajowej. Miało iść do renowacji... [Zdjęcia]

Wielkimi krokami zbliża się 550 rocznica urodzin Mikołaja Kopernika. Uroczystość będzie rzecz jasna znacznie skromniejsza od tej z 1973 roku, jednak już teraz wiele tęgich głów pracuje na tym, aby jubileusz wypadł godnie. Już dziś wiadomo, że jednym z najważniejszych jego momentów będzie inauguracja Światowego Kongresu Kopernikańskiego zaplanowana na 19 lutego 2023 roku.

- Kongres Kopernikański rozpocznie się w Toruniu. Następnie obrady kongresu przeniosą się w maju do Krakowa, w czerwcu do Olsztyna, zaś uroczyste zakończenie wydarzenia odbędzie się ponownie w Toruniu - informował w lutym podczas poświęconej jubileuszowi konferencji prasowej, rektor UMK prof. Andrzej Sokala. - Już dziś mamy mnóstwo zgłoszeń uczonych z całego świata, w tym kilku laureatów Nagrody Nobla, którzy deklarują chęć udziału w tym wydarzeniu.

Dzień wcześniej świętowanie kopernikowskich urodzin rozpocznie Muzeum Okręgowe organizując tradycyjne Dies Natalis Copernici. O wielkim jubileuszu, który się zbliża i jeszcze większym, tym z roku 1973, była zresztą mowa podczas rocznicy ubiegłorocznej. W 2021 roku w Sali Mieszczańskiej toruńskiego ratusza spotkali się historycy, muzealnicy oraz astronomowie i debatowali między innymi nad tym, czy w Toruniu jest potrzebny nowy pomnik Kopernika. Któryś z uczestników tej dyskusji zwrócił uwagę na to, że w 1973 roku w przestrzeni miasta pojawiło się sporo ciekawych dzieł nawiązujących do astronoma i jego odkrycia, które przetrwały do naszych czasów w różnym stanie, albo też nie przetrwały wcale.

Jednym z bardziej charakterystycznych było wielkie astrolabium na placu Walki Młodych, który później stał się placem Armii Krajowej. Ustawione u wylotu mostu było chyba najczęściej oglądaną pamiątką wielkiego jubileuszu. Niestety, z czasem w modelu sfery niebieskiej zaczęła dominować rdza. Konstrukcja zniknęła z placu na początku XXI wieku - kiedy dokładnie i co się z nią stało?

Odpowiedzi na te pytania zaczęliśmy szukać zaglądając do archiwum fotograficznego "Nowości". Zachowały się w nim zdjęcia z demontażu astrolabium zrobione w listopadzie 2005 roku. Od daty ciekawszy był jednak podpis - astrolabium z placu Armii Krajowej miało pójść do konserwacji. Ciekawe! Dlaczego w takim razie nie wróciło?

Informacja o planowanej konserwacji pojawiła się w "Nowościach" w sierpniu A. D. 2005 wraz z adnotacją, że Wydział Gospodarki Komunalnej Urzędu Miasta Torunia wkrótce ma zlecić renowację. UMT zresztą również się tymi planami pochwalił, stosowna notka pojawiła się na miejskiej stronie internetowej 19 sierpnia 2005 roku.

"Ze względu na postępującą korozję konstrukcji astrolabium Wydział Gospodarki Komunalnej Urzędu Miasta zlecił prof. Januszowi Krausemu z UMK wykonanie specjalistycznej ekspertyzy - czytamy. - Na jej podstawie WGK zleci wkrótce konserwację astrolabium. Zdaniem profesora Krausego stan zachowania obiektu jest bardzo zły, stanowi on w tej chwili dysonans estetyczny wjazdu do Torunia. W miejscach spawów blach wystąpiły aktywne ogniska rdzy. Największe oznaki zniszczeń korozyjnych występują w dolnej części kulistej konstrukcji. Profesor Krause proponuje gruntowną konserwację astrolabium: całościowe oczyszczenie powierzchni z farb i rdzy, nałożenie powłoki cynkowej, zabezpieczenie warstwą pośrednią i pomalowanie zewnętrzne. Pełna i skuteczna konserwacja astrolabium będzie jednak wymagała demontażu obiektu. Obecnie WGK rozważa zmianę lokalizacji astrolabium w związku z planowanymi na 2007 rok i lata następne pracami drogowymi w obrębie pl. Armii Krajowej".

Demontaż rozpoczął się 26 listopada 2005 roku. Na stronie miejskiej znaleźliśmy jeszcze informację, że do momentu podjęcia decyzji o konserwacji, elementy konstrukcji miały być przechowywane na terenie jednej z firm przy ul. Skłodowskiej-Curie.
Na pytanie o to, co się później stało z astrolabium, z Urzędu Miasta Torunia nie dostaliśmy odpowiedzi. Profesor Krause już nie żyje. Skontaktowaliśmy się z właścicielem firmy, która nazywa się tak samo jak ta, która 16 lat temu miała przyjąć części zdemontowanego astrolabium. Odpowiedział, że nigdy nie mieli siedziby przy Skłodowskiej-Curie i nie przypomina sobie, aby zajmowali się demontażem tej konstrukcji.

O początkach tego dzieła również wiadomości jest niewiele. 3 lutego 1973 roku w "Nowościach" pojawiło się jej zdjęcie z podpisem, że jest to bardzo udana kompozycja dekoracyjna na placu Walki Młodych. W "Plastyce Toruńskiej 1945 - 1975" Bogusława Mansfelda znaleźliśmy informację, że kompozycję zaprojektowała Hanka Melerska-Władyko.