Tu stał dziki człowiek z maczugą

W kamienicy stojącej na rogu ulic Różanej i Ducha Świętego w Toruniu znajdowała się niegdyś gospoda „Pod dzikim człowiekiem z maczugą”.

<!** Image 2 align=right alt="Image 79886" sub="„Dziki człowiek z maczugą” stał przy kamienicy u zbiegu ulicy Różanej z ulicą Ducha Świętego / Fot. Ze zbiorów autora">Swoją nazwę zawdzięczała ona monumentowi postawionemu na rogu posesji. Od czasów średniowiecza toruńskie szynki i gospody nazywane były albo od miejsca lokalizacji, albo od wizerunku umieszczonego nad wejściem, od imienia względnie nazwiska dzierżawcy lub gatunku sprzedawanego tam piwa (np. „Pod Wieżą”, „Pod Modrym Fartuszkiem”, „U Szymona”, „Świdnicka”).

Na czyją cześć?

Czy „dziki człowiek z maczugą” był wyłącznie wizerunkiem gospody, czy też może miał on kogoś przedstawiać?

Takie pytanie nasuwa się po obejrzeniu ryciny, na której posąg ma charakter wyraźnie pomnikowy. Jeśli przytoczymy łacińską sentencję – si monumentum requiris, circumspice – (jeśli szukasz pomnika, rozejrzyj się dokoła) i zastosujemy definicję monumentu według Władysława Kopalińskiego, iż jest to obelisk, posąg, pomnik, rzeźba itp., zwykle dużych rozmiarów, wystawiona na pamiątkę jakiegoś wydarzenia lub ku czci kogoś zasłużonego, to wizerunek „dzikiego człowieka z maczugą” możemy zaliczyć do wczesnych pomników Torunia.

<!** reklama>Wydaje się bowiem, że nie był to wyłącznie wizerunek związany z nazwą gospody, ale że przedstawiał kogoś konkretnego. W zadziwiający sposób wszystkie jego elementy idealnie pasują do życia i wyglądu Heraklesa (Herkulesa). Ten słynny antyczny bohater uchodził w mitologii rzymskiej za opiekuna handlu i kupieckiego powodzenia, jednocześnie był znanym żarłokiem i opojem, dlatego też cechy te szczególnie predestynowały go na patrona gospody.

Zapewne z niewiedzy lub przez zapomnienie pomnik antycznego bohatera zaczęto z czasem nazywać „dzikim człowiekiem z maczugą” i pod taką nazwą przeszedł on do historii Torunia.

<!** Image 3 align=right alt="Image 79886" sub="Wizerunek Heraklesa był częstym motywem rzeźb i rysunków / Fot. Ze zbiorów autora">Na tropie twórcy

Czy pomnik ten można przypisać jakiemuś konkretnemu rzeźbiarzowi?

Jeśli założymy, że dzieło nie było importowane, a powstało w Toruniu, to jego twórcą mógł być Jan Antoni Langenhahn Młodszy (1737-1795), który 24 października 1758 roku zdał pomyślnie egzamin mistrzowski i został przyjęty do cechu rzeźbiarzy.

W toruńskim Archiwum Państwowym znajduje się zbiór 69 rysunków pochodzących z lat 1733-1846, wśród których często pojawia się temat Heraklesa. Rysunki te wykonywali uczniowie na zakończenie tzw. „terminu” i od tego momentu stawali się czeladnikami, czyli towarzyszami cechowymi. Prace te zawierają również informacje, kto, u kogo i kiedy je wykonywał.

Jeden z rysunków opisany jest następująco „(...)Nathaniel Eppen, studium Heraklesa z maczugą, wg sztychu sztuka towarzyska u mistrza Johanna Antona Langenhahna 2.07.1743(...)”.

Modny temat

Jak z tego wynika, w świecie artystycznym Torunia, temat Heraklesa i jego dwunastu prac był dobrze znany i często stanowił temat różnych szkiców. Nawet syn mistrza Jan Gottlieb Langenhahn Jun., również toruński rzeźbiarz, pozostawił po sobie rysunek opisany jako „Studium rzeźby A. de Vriesa, Herakles zwyciężający Hydrę wg sztychu Jana Müllera 1602(?), sztuka towarzyska u mistrza Johanna Antona Langenhahna Sen 26.10.1787”.

Większość z 69 zachowanych rysunków dotyczy studiów postaci antycznych wywodzących się z różnych mitów. Dlatego niewykluczone jest, że toruński artysta-rzemieślnik, wywodzący się z rzeźbiarskiej rodziny Langenhahnów zafascynowany postacią Heraklesa mógł się pokusić o wykonanie rzeźby tego herosa.

Powstanie tego jednego z pierwszych pomnika ulicznego w mieście można odnieść do lat ok. 1760, kiedy po uzyskaniu dyplomu mistrzowskiego i poślubieniu Anny Elizy Schulz, Langenhahn Jun. w 1759 roku osiadł na stałe w Toruniu.