Z truskolas czy truskolasów [RZECZ O JĘZYKU]

Truskolasy wraz z takimi nazwami, jak Maczki, Janki, Marki, Laski, Ząbki, Gołąbki, Trawniki, Tychy, Makoszowy czy Rydułtowy, tworzą typ strukturalny, któremu system gramatyczny języka polskiego oferuje w drugim przypadku albo końcówkę „-ów”, albo końcówkę zerową, i TYLKO od uzusu, czyli zwyczaju w danej miejscowości panującego, zależy postać dopełniacza.

Nazwę Piaski na przykład nosi w Polsce kilkadziesiąt miejscowości. Część z nich przyjmuje w drugim przypadku formę (z, do) Piasków, część (z, do) Piasek, a na Mazowszu - (z, do) Piask. Górnośląskie Makoszowy, Rydułtowy mają w tych miejscowościach stabilne brzmienia (z, do) Makoszów, Rydułtów, co wcale nie oznacza, że tu i ówdzie nie można usłyszeć wariantów z końcówką „-ów” - tak jak daleka jeszcze od stabilności jest postać (z, do) Tychów, mimo że funkcjonowała prymarnie, ale od lat 50. ubiegłego wieku, gdy Tychy stały się dużym miastem przemysłowym z wymieszaną etnicznie ludnością, zaczęła przegrywać z wariantem (z, do) Tych - polecanym przez słowniki i używanym w mediach (Kazimierz Kutz mówił mi wiele razy, że w Szopienicach też jeździło się do Tych, czego potwierdzenie znajduję w jego wspomnieniowych „Klapsach i ścinkach”). Dopiero po roku 1989 zaczyna znów przeważać pierwotny dopełniacz (z, do) Tychów - preferowany zwłaszcza przez górnośląskie środki masowego przekazu.

Wróćmy do Truskolas. Nie bez kozery w przywołanym wyżej strukturalnie identycznym ciągu morfologicznym umieściłem tuż po nich Maczki, Janki, Marki, Laski, Ząbki, Gołąbki i Trawniki, bo wszystkie te nazwy mają stabilne warianty bezkońcówkowe: (z, do) Truskolas, Maczek, Janek, Marek, Lasek, Ząbek, Gołąbek, Trawnik, a stabilność tę na pewno wspiera żywa w językach fleksyjnych tendencja do ucieczki przed jednakowością brzmień nazwy miejscowej i innego wyrazu (pospolitego lub nazwy osobowej). Skoro zatem funkcjonuje pluralny dopełniaczowy szereg z końcówką „-ów”: lasów, maczków, Janków, Marków, lasków, ząbków, gołąbków, trawników, to identyczne brzmieniowo w pierwszym przypadku nazwy miejscowe w przypadku drugim przyjmują postacie bezkońcówkowe: (z, do) Truskolas, Maczek, Janek, Marek, Lasek, Ząbek, Gołąbek, Trawnik. A jaka jest etymologia Truskolas? Mój uniwersytecki profesor - Stanisław Rospond (1906-1982) - w swym „Słowniku etymologicznym miast i gmin PRL” z roku 1984 przedstawił dwie hipotezy. Pierwsza z nich kazała mu traktować Truskolasy jako nazwę rodową od przezwiska Truskolas - identyczną z Truskolasami koło Opatowa oraz w dawnym pow. mazowieckim. Druga - upatrywała w tej formie nazwę topograficzną oznaczającą lasy, gdzie opadło dużo igliwia, bo staropolski trusk to „szelest, trzeszczenie”, a później gwarowe „opadłe igły drzew szpilkowych”.