Żale za "žzdradzonych o świcie"

Podczas inauguracji Ruchu im. Lecha Kaczyńskiego 10 kwietnia, Jarosław Kaczyński powołał się na fragment wiersza „Przesłanie Pana Cogito” Zbigniewa Herberta.

Dokładnie chodzi o wypowiedź nawiązującą do śmierci pasażerów Tu-154 jako ludzi, którzy jak się wyraził Jarosław Kaczyńki, zostali „zdradzeni o świcie”. Fragment ten pochodzi z ostatniego wiersza z całego cyklu liryków o charakterze filozoficznym i moralistycznym pt. „Pan Cogito”.

<!** reklama>

Zachować szacunek

- Prawo do jego (Zbigniewa Herberta - przyp. red.) twórczości jest równe dla wszystkich, ale też wszyscy winni zachować wobec niej równy szacunek. Szacunek ten wymaga całkowitego oddzielenia spuścizny Poety od spraw polityki - czytamy w oświadczeniu Katarzyny Herbertowej, opublikowanym w TVN24. - Ten, kto instrumentalnie używa Imienia, idei oraz spuścizny twórczej Zbigniewa Herberta do realizacji własnych celów politycznych, ten, moim zdaniem, dopuszcza się nadużycia, a przez to okazuje brak szacunku mojemu mężowi i jego twórczości.

- Szanujemy zdanie wdowy po Zbigniewie Herbercie, ale tak, jak poeci angażują się w życie publiczne i oceniają je, tak samo osoby w życiu publicznym, demokratycznie do tego powołane mają prawo odwoływać się do poezji - powiedział o oświadczeniu Adam Hofman, rzecznik PiS.

- Rozumiem, że pani Herbertowa może mieć jakieś odczucia odnośnie tego, w jaki sposób twórczość jej męża jest przekazywana w społeczeństwie, ale nie jest chyba w stanie zabronić, aby tę twórczość podziwiać i cytować - stwierdziła z kolei w rozmowie z TVN24 Beata Szydło, wiceprezes PiS.

- Twórczość Zbigniewa Herberta jest naszym dobrem narodowym i powinna być traktowana, jak narodowa świętość - mówi prof. Piotr Siemaszko z Katedry Literatury Polskiej XIX i XX wieku Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, specjalizujący się m.in. w twórczości Zbigniewa Herberta. - Tymczasem została ordynarnie wykorzystana do politycznej manipulacji. Tak się składa, że Zbigniew Herbert przejawiał poglądy prawicowe, na co w PRL-u nie było zgody. Potem odczuwał pewną niechęć do polityki liberalnej, szczególnie do linii programowej jednej z gazet. Sam zamieszczał artykuły w tygodniku „Solidarność”, ale to, co czynią liderzy PiS-u z jego spuścizną jest niedopuszczalne - uważa wykładowca. - Jest to podwójnie niemoralne ze strony Prawa i Sprawiedliwości. Po pierwsze dlatego, że sfałszowano myślowy przekaz autora, dopuszczono się znaczącej nadinterpretacji, a po drugie dlatego, że Zbigniew Herbert już sam się obronić nie może.

To nie te czasy

W wierszu jest również mowa o tym, aby „nie opuszczała cię twoja siostra Pogarda dla szpiclów, katów, tchórzy - oni wygrają, pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę”. Jest tam także apel o to, aby nie przebaczać, bo „zaiste nie w twojej mocy przebaczać w imieniu tych, których zdradzono o świcie”. A za to wszystko „nagrodzą cię (...) tym, co mają pod ręką, chłostą śmiechu, zabójstwem na śmietniku”. A ty „idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach (...). Bądź wierny. Idź”.

- Przekaz wierszy Zbigniewa Herberta jest bardzo uniwersalny - przyznaje prof. Piotr Siemaszko. - Utwór powstał jednak we wczesnych latach 70., kiedy rządziły twarde, siermiężne realia Gomułki, a potem Gierka. Tylko wtedy ten wiersz miał krystaliczną czystość. Tymczasem wpisywanie go w kontekst tragicznych wydarzeń z 10 kwietnia ubiegłego roku pod Smoleńskiem to straszliwe okaleczanie tego utworu - uważa naukowiec. - Ten tekst inkrustowany jest pięknymi, poetyckimi metaforami, ale ich logika polega na tym, że tylko jako całość stanowią sens. Tymczasem PiS wyrywając fragment z kontekstu dokonało gwałtu na poezji Herberta. Nikt przecież dziś nie pada na kolana przed Rosją. To są już inne realia. To źle pojęty romantyzm.