Zapomniany mistrz rylca z XVIII wieku

Przełom XVII i XVIII stulecia w Toruniu to czasy kończącego się baroku i wykwintnego piśmiennictwa panegirycznego.

<!** Image 2 align=right alt="Image 106554" sub="Rycina Salomona Opitza na frontispisie popularnego dziełka / Fot. Ze zbiorów autora">To także czasy nieszczęsne, czasy bombardowań szwedzkich w 1703 roku, powodujących duże zniszczenia domostw i murów obronnych miasta. Panująca w mieście i podtoruńskich wsiach epidemia dżumy poczyniła także w latach 1708-1710 duże spustoszenie wśród ludności.

Na różnych polach

Pomimo tych nieszczęść, były to także piękne czasy napływu wczesnooświeceniowych prądów z zachodniej Europy, których przesłaniem było „miej odwagę posługiwać się własnym rozumem”. Interesującą postacią, uprawiającą w tych czasach amatorsko grafikę, był żyjący na przełomie dwóch stuleci Salomon Opitz (Opitius 1650-1716), poeta, wychowanek Gimnazjum Toruńskiego w latach 1667-1669, uczeń wybitnego przyrodnika, profesora Jerzego Segera. Od wczesnych lat związał się z braćmi czeskimi i zamieszkał w Lesznie. W 1677 r. ukończył studia w Niderlandach. Około 1699 r. został konseniorem, nieco później pastorem kalwińskim.

<!** reklama>Osiemnaście jego ważnych listów z lat 1711-1716, dotyczących przemyśleń w sprawach Kościoła, weszło do zbioru Akt Braci Czeskich przywiezionych w 1961 r. z Niemiec. Po opracowaniu w 1977 r. znajdują się w Archiwum Państwowym w Poznaniu.

Salomon Opitz jest autorem panegiryków - utworów pochwalnych - ku czci wybitnego rektora Gimnazjum Toruńskiego Ernesta Koeniga, m.in. „Opfer der Dankbarkeit bey der hochzeitlichen Ehren…”, także ciekawej liryki miłosnej oraz kilku sonetów poświęconych Toruniowi w dziele „Hundert Sonette oder Kling Gedichte sampt einem…” wydanego w Lissie (dzisiaj Lesznie). Dla toruńskiego księgarza i drukarza Jana Christiana Laurera wykonał szereg ilustracji miedziorytniczych m. in. w latach 1706-1708 do dwutomowego zbioru kazań znanego kaznodziei toruńskiego, reformaty z Podgórza, Michała Łosiowica „Pastwa Słowa Bożego na sławnych cudownym Bogarodzicy P. Obrazem Łąkach Bratyańskich zebrana…”.

Są to dwie sielankowe ilustracje wykonane w stylu holenderskim. Pierwsza przedstawia dwóch młodych pasterzy z owcami. W tle u góry po lewej stronie widać zarys zamku, środek grafiki zwieńcza herb Tomasza Działyńskiego. W drugim tomie wydanym w 1708 r. przez Laurera, na stronie a2 dedykacja dla jego żony Teresy z Bielińskich, powyżej ilustracja przedstawiająca pasterza grającego na fujarce i pasące się owce, w górnej prawej stronie zarysy zamku, pośrodku w zwieńczeniu herb Bielińskich.

Sygnowanie miedziorytów bardzo wyraźne i jednoznaczne: Sal. Opitz fecit /wykonał Salomon Opitz/; grafiki wytłoczone są w kolorze złamanej czerni. Druki te znajdują się w zbiorach specjalnych Książnicy Kopernikańskiej pod wspólną sygnaturą 7759.

Salomon Opitz jest także autorem ryciny frontispisu - grafiki przedtytułowej, do niezwykle popularnych prawie zaczytanych, a wznowionych w 1717 roku satyr autorstwa Krzysztofa Opalińskiego „Żarty Abo krotofilne facecye z historyi Starych y Nowych Moralnych y rosrtopnych”. Dziełko to, ze względu na nieprzychylny ustęp o świętym Janie Nepomucenie, znalazło się z polecenia biskupa kujawskiego Krzysztofa Antoniego Szembeka na indeksie książek zakazanych.

Salomon Opitz zmarł w nocy z 13 na 14 lipca 1716 roku. Miał trzech synów z pierwszego małżeństwa: Samuela, Johanna i Salomona.

Losy potomków

Jeden z synów, Samuel, przybył z Leszna do Torunia w 1747 r., uzyskał prawa miejskie, zamieszkał przy ulicy Mostowej 26. W czerwcu 1751 r. odkupił od spadkobierców kupca Jana Filipa de la Motte kamienicę pod tym numerem. Uczestniczył w życiu gospodarczym miasta, był znanym toruńskim kupcem zbożowym. Według Księgi kiery - spisu urzędników, zachowanego w Archiwum Państwowym w Toruniu - od 28 marca 1770 roku członek Trzeciego Ordynku. Należeli do niego reprezentanci kupiectwa oraz cechów uczestniczących w rządzeniu miastem. Wspólnie z Ławą kontrolowali m.in. gospodarkę finansową Rady Miasta, nie mieli jednak wpływu na politykę miasta. Nazwisko jego figuruje na fakturach wystawionych przez toruński Dom Pracy Przymusowej za zakupione maty słomiane. Służyły one m.in. do zabezpieczania przewożonego zboża przez hurtowników toruńskich statkami do Elbląga i Gdańska.

Czy w przyszłości uda się wzbogacić skromną wiedzę o Salomonie Opitzu (ojcu) i jego urokliwych grafikach? Nie wątpię. Bogate i niezgłębione do dziś dziesiątki tek księgarza, kolekcjonera i historyka Ambrożego Grabowskiego, żyjącego w latach 1782-1868, zachowane w Krakowie, Wrocławiu i miejscu jego urodzenia Kętach, skrywają niejedną niespodziankę o grafice toruńskiej XVIII stulecia. O tym miałem okazję się przekonać, zbierając informacje do szkicu o toruńskim sztycharzu Janie Jakubie Braunerze, który ukazał się w „Nowościach” 8 sierpnia 2008 r.