Toruńskie cuda świętojańskie

Drugiego takiego miejsca próżno szukać. Tym razem nie chodzi jednak o zalety architektoniczne toruńskiej katedry, ale o to, co się w niej dzieje. Historyczny generalny remont, jakiego świątynia nie doświadczyła w swojej historii, trwa już kilkanaście lat. Efekty są niesamowite.

<!** Image 2 align=none alt="Image 195865" sub="Katarzyna Daniel [Fot. Jacek Smarz]">Fotografowie rejestrujący śluby w toruńskiej katedrze mają czasami problem. Jak tu w atrakcyjny sposób uwiecznić nowożeńców, gdy wokół same rusztowania.

- Tłumaczę im wtedy, że te śluby odbywają się przecież w niezwykle historycznym momencie i na wyjątkowym tle - mówi ksiądz prałat Marek Rumiński, proboszcz parafii Świętych Janów w Toruniu, która za kilka dni otrzyma przyznany przez marszałka województwa złoty medal w dowód uznania dla prowadzonych tu prac konserwatorskich. Nie pierwszy taki laur i pewnie nie ostatni.<!** reklama>

- To jedno z największych takich przedsięwzięć w kraju i to na dodatek prowadzone według najlepszych wzorów: od ogółu do szczegółu, od dachu po wnętrza - ocenia Mirosława Romaniszyn, miejski konserwator zabytków w Toruniu.

Kolory i tajemnice

Efekty prac, które trwają w kościele w zasadzie od momentu powstania diecezji toruńskiej, a kilka lat temu nabrały charakteru powszechnego, również są wyjątkowe. Spod rusztowań zaczynają się wyłaniać XV-wieczne malowidła, tajemnice sprzed wieków. Znikają natomiast groźne pęknięcia w murach, jakie jeszcze niedawno ściągały nad świątynię widmo katastrofy budowlanej.

<!** Image 3 align=none alt="Image 195865" sub="Las rusztowań na długo zdominował wnętrza świątyni [Fot. Adam Zakrzewski]">- Udało się nam odczytać formę wielu elementów, które zatarły się z powodu zniszczeń bądź różnych przedsięwzięć budowlanych, prowadzonych w kościele - stwierdza Małgorzata Dobrzyńska-Musiela z firmy „Restauro”, która od kilku lat jest głównym wykonawcą prowadzonych w katedrze robót konserwatorsko-remontowych.

Przy okazji tych prac oraz badań prowadzonych przez różne zespoły fachowców okazało się, m.in., że tak bardzo dziś charakterystyczna dla Torunia wielka bryła z czerwonej cegły oryginalnie musiała być kolorowa. Konserwatorzy odkryli na jej ścianach np. ślady zielonej farby, co było zresztą dość zaskakujące, ponieważ w średniowieczu była ona bardzo droga, więc wykorzystywano ją raczej do barwienia detali we wnętrzach. Tymczasem w Toruniu pojawiła się ona na fasadzie.

<!** Image 4 align=none alt="Image 195865" sub="W ramach remontowej rewolucji, w 2005 roku renowacji doczekał się zegar flisacki [Fot. Adam Zakrzewski]">Bodźcem do poważnego przyspieszenia prac nie była jednak ciekawość tego, co może być ukryte pod starą przybrudzoną pobiałą. Sygnał w tej sprawie dotarł z kościelnej wieży i był alarmujący: konstrukcji grozi katastrofa!

- Po 2001 roku ksiądz biskup powołał katedralną komisję konserwatorską, w której znaleźli się, m.in., profesorowie Marian Arszyński i Jan Tajchman oraz ksiądz Stanisław Kardasz, a także ksiądz Jerzy Kalinowski - dodaje proboszcz Rumiński. - Wtedy też remont stał się działaniem kompleksowym.

Po uratowaniu wieży przyszedł czas na rozpadające się dachy oraz elewacje, których renowacja pochłonęła ok. 7 milionów złotych, potem las rusztowań wypełnił wnętrze kościoła.

Wy pracujecie, my się modlimy

- W tej sytuacji najłatwiej by było świątynię na jakiś czas zamknąć, ale o tym, oczywiście, nie mogło być mowy - podkreśla ksiądz Marek Rumiński. - Konserwatorzy usłyszeli więc na dzień dobry: Wy tu pracujecie, a my się modlimy. Jakoś to się udaje pogodzić, bardzo bym się jednak cieszył, gdyby przyszłoroczna msza odpustowa została odprawiona już bez rusztowań w nawie głównej.

Kościół z pewnością będzie wtedy pękał w szwach, choćby ze względu na XV-wieczne malowidła, odkryte i wyeksponowane podczas remontu, który pochłonął spore miliony, zdobyte dzięki dotacjom ministerstwa kultury, miasta, województwa, diecezji oraz niezbyt licznej i raczej ubogiej parafii. Po unijne dotacje może przecież sięgać tylko ten, kto zgromadzi odpowiednio duży wkład własny, który zresztą podczas realizacji ostatniego, wartego ponad 8 milionów złotych przedsięwzięcia, trzeba było powiększać.

- Wszystkim wspierającym milion razy dziękuję. To wszystko robimy dla przyszłych pokoleń, ratując dziedzictwo narodowe i światowe - mówi proboszcz Rumiński.

Czas plątaniny rusztowań wypełniających wnętrza kościoła Świętych Janów powoli zbliża się do końca. Historyczny, generalny remont, jakiego świątynia nie doświadczyła w swojej historii, trwa jednak nadal. Właśnie rozpoczął się pierwszy etap kapitalnej renowacji XIX-wiecznych organów, pozbawionych tego luksusu od chwili narodzin. Rewolucja remontowa powoli schodzi także do krypt. Niezwykle ciekawych!

- Są tam, m.in., fragmenty pierwszego kościoła, archeolodzy odkryli w nich również ślady kultury łużyckiej - wylicza ksiądz Rumiński.

Wrażenia z krypty

To wszystko być może stanie się w przyszłości kolejną wielką atrakcją turystyczną Torunia. Krypty są suche, mają dogodne wejście, ich część położona pod prezbiterium, czyli właśnie fragment z pozostałościami wcześniejszej świątyni, oraz miejsce, w którym w połowie lat 90. ubiegłego wieku badacze odkryli relikty najprawdopodobniej cmentarzyska z epoki brązu, mają szansę znów się bardzo ożywić. Wcześniej, naturalnie, pomieszczenia muszą być gruntownie przebadane i zabezpieczone, aby opowieści o klątwach i mikrobach dodawały zwiedzaniu tylko i wyłącznie smaku.

Renowacja świętojańskich krypt ma jednak jeszcze jedno znaczenie - dzięki niej w podziemiach katedry powstanie miejsce spoczynku biskupów toruńskich.

Prace, odkrycia i cuda

Mówimy o kilkanastu latach prac remontowych, w wielu przypadkach - jak choćby przy wieży czy ścianie nawy północnej, gdzie fakt, że okna trzymały się jeszcze murów i nie runęły na ulicę, można uznać za cud - przeprowadzonych w ostatniej chwili. O wielu badaniach, które rzuciły nowe światło nie tylko na największą świątynię Torunia, ale także na jej otoczenie. Fachowcy pracujący na murach świątyni odnaleźli np. wiele elementów ozdobnych, znanych z innych budowli, co wskazuje na to, że średniowieczne warsztaty kamieniarskie w mieście często korzystały z tych samych wzorów. O remoncie zabytkowej świątyni, który rozmachem jest w stanie przyćmić większość prowadzonych w kraju inwestycji.

Aby jednak można było powiedzieć, że renowacja katedry była kompleksowa, czeka ją jeszcze jeden poważny zabieg konserwatorski, którego celem będą posadzki. No, może niezupełnie będzie on ostatni. Rada konserwatorów, która wspólnie z proboszczem zastanawia się nad renowacją posadzek, spogląda już wyżej, dumając, jak to wszystko, co dzięki takiemu wysiłkowi i kosztom zostało odkryte, odpowiednio oświetlić. Zatem ciąg dalszy cudów w katedrze nastąpi.

Warto wiedzieć

Dwa serca, dwie twarze i pomnik

Katedra Świętych Janów, choć pod względem architektonicznym ustępuje w Toruniu urodzie kościoła św. Jakuba, jest wyjątkowa.

To tu zostało złożone serce zmarłego w 1501 roku w Toruniu króla Jana Olbrachta.

Tutaj także bije 200-kilogramowe serce Trąby Bożej, czyli odzywającego się przy wyjątkowych okazjach 500-letniego dzwonu, jednego z największych i najciekawszych w Polsce.

W katedrze można także zobaczyć XVI-wieczne epitafium poświęcone Mikołajowi Kopernikowi, a na nim jedną z najstarszych podobizn astronoma.

Poza nim w kościele znajduje się również pochodzący z XVIII stulecia najstarszy toruński pomnik tego, który wstrzymał Słońce i poruszył Ziemię.