Założenie parku miejskiego w Grudziądzu w XIX wieku miało zmienić opinię o niezdrowym ośrodku

Pod koniec XIX wieku Grudziądz (Graudenz) uchodził za jeden z najbardziej niezdrowych ośrodków miejskich w Niemczech. Do tego stopnia, że dla poprawy sytuacji grupa wpływowych osób utworzyła w 1865 roku Towarzystwo Upiększenia Miasta.
[break]

Od 1887 roku miało ono siedzibę w domu z ogrodem położonym na stoku Góry Zamkowej. W 1900 roku dom rozbudowano i powstała w nim restauracja. Malowniczo położona, z dużą werandą w krótkim czasie stała się chętnie odwiedzanym miejscem. W dwudziestoleciu międzywojennym zapraszała gości jako restauracja „Zamkowa”. Została zniszczona w 1945 roku podczas oblężenia Grudziądza.

Długie oczekiwanie na park

Już w 1865 roku na wniosek Towarzystwa władze miasta podjęły uchwałę o założeniu parku miejskiego. Dopiero jednak w 1907 roku nastąpiło jego uroczyste otwarcie.

Istniała już wtedy na terenie parku restauracja „Leśniczówka” z letnią werandą w stylu szwajcarskim. Do parku prowadziła główna brama z półkolistym murem w okolicach obecnego wiaduktu kolejowego.

Przed bramą postawiono pomnik upamiętniający wojnę prusko-francuską z lat 1870-71 (w okresie międzywojennym obelisk usunięto). W 1914 roku na wydzielonej przestrzeni parku utworzono ogród róż.

Towarzystwo zainicjowało także budowę ścieżki spacerowej wzdłuż spichlerzy na Górze Zamkowej, budowę schodów nad Wisłą przy ratuszu, upiększenie brzegów kanału Trynka, założenie zieleni przed więzieniem karnym i odnowienie werandy restauracji na stoku wiślanym w okolicach Strzemięcina.

Niemieckie Towarzystwo Upiększania Miasta działało do 3 lipca 1920 roku, kiedy to odbyło się jego ostatnie posiedzenie, a więc już w niepodległej Polsce. Przekazanie zadań stronie polskiej odbyło się w sposób bezkonfliktowy, co w tamtych czasach było wyjątkiem.

Pierwszym prezesem został wprawdzie Damazy Klimek, ale od początku i przez długie lata główną postacią był inspektor ogrodów miejskich Stefan Wodwud.

Palma w nagrodę

13 maja 1922 roku przyjęto statut Towarzystwa, w którym tak sprecyzowano zakres jego działalności:
Celem Towarzystwa jest popieranie i szerzenie opieki w najobszerniejszym zakresie nad tym wszystkim, co przyczyniać się może do upiększenia miasta. Towarzystwo czuwa nad stanem istniejących w mieście urządzeń plantacyjnych, występuje z inicjatywą powiększania i ulepszania istniejących ogrodów publicznych, skwerów i zieleńców, jak też zakładanie nowych plantacji, wskazuje potrzeby ozdób architektonicznych, wynajduje odpowiednie miejsca do urządzania na nich boisk sportowych i ogrodów ludowych, dba o zadrzewianie ulic i placów, ogłasza publiczne konkursy i wyznacza premie za upiększenie balkonów, okien werand i ogródków frontowych przed domami, występuje z inicjatywą budowy pomników, propaguje poszanowanie ogrodów i zalesień, dąży do wyrobienia w społeczeństwie należytego zrozumienia dla estetycznego wyglądu miasta, czuwa nad historycznymi zabytkami, baczy na estetyczny wygląd wszelkich napisów publicznych, ich prawidłową oraz poprawną pisownię.

W regulaminie premiowania „urządzeń estetycznych” sprecyzowano, że zdobywcy nagród pierwszego stopnia dostaną wielką palmę pokojową oraz dyplom uznania. Zdobywcy nagród II stopnia będą musieli się zadowolić listem pochwalnym, podziękowaniem i rzeczowym załącznikiem z postaci roślin, krzewów, nasion.

W 1923 roku Towarzystwo Upiększania Miasta wznowiło akcję ozdabiania kwiatami balkonów i okien. Mieszkańcy traktowali przyozdabianie posesji jako patriotyczny obowiązek. Listy z nazwiskami nagrodzonych drukowano w gazetach. W 1922 r. naliczono 320 ukwieconych balkonów, a w 1934 r. było już ich 4568.

W ostatnich latach tradycję tą kontynuuje Sekcja Miłośników Roślin Ozdobnych Grudziądzkiego Towarzystwa Kultury, która jest organizatorem konkursu „Ozdabiamy domy kwiatami”.

Ogrody publiczne i hejnał

Do największych sukcesów Towarzystwa w latach międzywojennych należało m.in. utworzenie parku botanicznego nad kanałem Trynka (oficjalne otwarcie nastąpiło w 1935 r.); urządzanie ogrodów publicznych przy ul. Ogrodowej (obecnie Kosynierów Gdyńskich) i przed Teatrem Miejskim; zadrzewianie ulic miasta (w 1920 r. było 920 drzew alejowych, a w 1935 r. już 4568), rozbudowa i upiększenie parku miejskiego.

Towarzystwo głosiło też konkurs na hejnał Grudziądza. Zagrano go po raz pierwszy w noc noworoczną 1936 r. z wieży Klimek, a skomponowany został przez kapelmistrza 64. p.p. Stanisława Szpuleckiego.

Założony przed I wojną ogród róż nie tylko odzyskał dawny blask, ale został zmodernizowany i upiększony i stał się chlubą parku i miasta. Gościli w nim prezydenci Rzeczypospolitej - Stanisław Wojciechowski w 1925 r. oraz Ignacy Mościcki w 1927 r. W parku funkcjonowała, prawdopodobnie jedyna wówczas w Polsce, opera leśna. Zbudowano ją w 1928 r. i w tym samym roku wystawiono monumentalne widowisko plenerowe „Quo Vadis”.

Park został zniszczony podczas działań wojennych w 1945 r. Wprawdzie go odbudowano, jednak zaniechano odtworzenia ogrodu róż.
W 2013 r. park zaczęto rewitalizować. Ma być między innymi odtworzony różany zakątek. Projekt ten wywołał jednak sporo kontrowersji z powodu planowanej wycinki znacznej liczby drzew.