Bezcenny skarb niemieckiego sapera

„Rękopis znaleziony w Saragossie” robi wrażenie swoją szkatułkową budową - z jednej opisanej historii wychodzi kilka kolejnych. Toruńskie opowieści snuć można w podobny sposób. Kilka dni temu poświęciliśmy sporo miejsca przeprawie przez Wisłę, jaką zbudowali w Toruniu niemieccy saperzy podczas pierwszej wojny światowej. Powodem tej wycieczki w przeszłość był fotograficzny biały kruk - jedyne znane zdjęcie tego mostu, które zdobył kolekcjoner miejskich archiwaliów Marcin Orłowski.
[break]

Kolejką przez most

Dzięki bardzo solidnej budowli z jednego brzegu rzeki na drugi mogli się przedostać nie tylko piesi, przez most przetaczane były również wagony kolejki wąskotorowej. Jej tory to kolejna wielka toruńska ciekawostka, przebadana i opisana m.in. przez Janusza Pokrzywnickiego.
- Znalazłem wiele ciekawostek na jej temat w archiwum - mówi współautor serii Atlasów Twierdzy Toruń. - Przykładowo: na wszystkich skrzyżowaniach kolejki z tramwajem pierwszeństwo miał ten ostatni. Na skrzyżowaniu koło grzyba pierwszeństwo miała wyjątkowo kolejka, która w tym miejscu wspinała się na most i musiała się rozpędzić.
Nadal nie wiemy, kiedy dokładnie saperzy zbudowali przeprawę. Dzięki tej informacji mamy już jednak pewność, gdzie dokładnie most się znajdował.
Przeprawa jest bohaterką jednego zdjęcia z albumu, który należał do niemieckiego oficera, najprawdopodobniej sapera, przebywającego w Toruniu na początku pierwszej wojny światowej. Kolekcję zawierającą w sumie ok. 130 fotografii Marcin Orłowski znalazł i kupił w Radomiu. Jak ten album się tam znalazł? To na zawsze pewnie zostanie tajemnicą, z całą pewnością wiadomo jednak, że zbór zdjęć, który w Radomiu miał symboliczną wartość, dla Torunia jest czymś bezcennym.

Fotograficzne rarytasy

- Zdjęcia z Torunia obejmują przede wszystkim codzienne zajęcia w koszarach na Podgórzu, fortyfikacje przy obecnej ulicy Poznańskiej, wykonane prawdopodobnie z balonu na uwięzi, do tego Fort XI, ogólną panoramę Podgórza oraz klasztor franciszkanów - mówi Marcin Orłowski.
Najbardziej niezwykłe, zaraz po ujęciu mostowym, są chyba dwa zdjęcia Fortu XI: jego bramy z nazwą, oraz fosy, na której dnie widać rozpięty drut kolczasty. To prawdziwe rarytasy – fotografii toruńskich fortów pochodzących sprzed 1920 roku w archiwach w zasadzie nie ma.
Sporą ciekawostką są również zdjęcia stanowisk artylerii, które znajdowały się w miejscu obecnego nowego cmentarza przy ulicy Poznańskiej. Z dołączonych opisów wynika, że mamy tu do czynienia z 22 baterią sfotografowaną zimą 1914/15 roku, oraz tą samą baterią widzianą z góry, uwiecznioną zapewne z balonowej gondoli, ponieważ na zdjęciu widać również coś, co może być przytrzymującą balon liną.
W połowie 1915 roku oficer opuścił Toruń i ruszył z frontem na wschód, fotografując m.in. zdobyte przez Niemców Modlin i Kowno. W jego albumie, poza zdjęciami z tamtych twierdz, jest też kilka obrazków z terenów położonych pod Toruniem, m.in. z przejścia granicznego między zaborami, jakie znajdowało się w Pieczeni.
Ten wyjątkowy zbiór trafił w dobre ręce. Część fotografii służy już badaczom dziejów twierdzy toruńskiej. Kilka z nich stało się też dziś naszymi przewodnikami po mieście z przeszłości. Ciekawych widoków na przeszłość można spodziewać się więcej, m.in. dzięki przygotowanemu przez Marcina Orłowskiego „Spacerownikowi toruńskiemu”, który na początku przyszłego roku powinien pojawić się w księgarniach.