Jak zatrzymać wodę, aby za szybko nie odpływała do Bałtyku? Niedługo będą gotowe plany

Już dawno wyliczono, że na głowę jednego Polaka przypada w roku średnio 1700 m sześciennych czystej wody, ale ostatnie dane mówią o mniej niż 1600 metrach. Życiodajny płyn jeszcze płynie z kranów, mamy co pić, w czym się kąpać i prać, ale podczas upałów niektóre studnie już wysychają i proces ten, nie ma wątpliwości, będzie się nasilał.

Tę niekorzystną sytuację potęgują szybko zachodzące zmiany klimatu – mamy coraz częstsze susze i gwałtowne zjawiska atmosferyczne. Teraz w naszym kraju zatrzymujemy tylko 7,5 proc. średniorocznego odpływu wód do morza, zaś średnia europejska w Europie to 20 proc.. Program przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 (PPNW) zakłada podwojenie poziomu naszej retencji. Łączny koszt tego przedsięwzięcia szacowany jest na 41 mld zł.

Program wiąże się i jest uzupełnieniem zadań wynikających z pozostałych dokumentów z zakresu gospodarki wodnej – z planami gospodarowania wodami, zarządzania ryzykiem powodziowym, przeciwdziałania skutkom suszy oraz rozwoju dróg wodnych, a działania w nim zawarte są

– Głównym celem PPNW jest zwiększenie poziomu retencji wód opadowych. Oznacza to zatrzymanie ich wszelkimi sposobami w środowisku i ograniczenie ich bezproduktywnego spływu do morza - powiedział podczas niedawnej konferencji w Warszawie wiceminister infrastruktury Marek Gróbarczyk.

Program zakłada realizację 14 typów działań, które – zdaniem Gróbarczyka - przyczynią się nie tylko do łagodzenia skutków suszy, ale także do ograniczenia ryzyka powodziowego. To z kolei będzie miało pozytywny wpływ na gospodarkę wodną oraz na zwiększenie odporności całej gospodarki narodowej oraz środowiska i społeczeństwa na zmiany klimatyczne.

Wśród wspomnianych 14 typów działań 3 związane są z inwestycjami hydrotechnicznymi, 5 ukierunkowanych jest na poprawę retencji na obszarach rolniczych, 2 na zwiększenie retencji leśnej, 2 dotyczą renaturyzacji, zaś po jednym dedykuje się obszarom miejskim i pokopalnianym. Prace nad PPNW mają się zakończyć za kilka miesięcy.

Realizacja wszystkich zadań pozwoli na zwiększenie retencji wód o 5 mld m sześciennych, a to ponad 8 proc. średniorocznego odpływu z obszaru Polski do Bałtyku.

Bardzo ważną cześcią PPNW są stworzone przez "Wody Polskie" przy współpracy z władzami samorządowymi i rolnikami założenia do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych, który wykorzystuje retencję korytową (rzeczną). Jego celem jest przywrócenie dwufunkcyjności melioracji, czyli nie tylko zapewniającej odpływ nadmiaru wody, ale także zatrzymywanie odpowiedniej ilości dla potrzeb rolnictwa i środowiska naturalnego.

Systemy melioracyjne w Polsce są w większości zaniedbane. Przez dziesięciolecia służyły rolnikom, jednak w dobie zmian klimatu i coraz częstszych susz stały się niemal bezużyteczne. Modernizacja urządzeń melioracyjnych, przy wykorzystaniu systemów piętrzących oraz zatrzymujących wodę (jazów, zastawek, przepusto-zastawek) przynosi wymierny, niemal natychmiastowy efekt w postaci poprawy bilansu wodnego, w tym wzrostu poziomu wód gruntowych i zwiększenia retencji glebowej. To z kolei pozwala na zwiększenie plonów w obszarach zagrożonych suszą rolniczą o 30-40 proc.

Na terenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej „Wody Polskie” w Bydgoszczy (obejmuje całą zlewnię Noteci) retencja korytowa, a przy niej zbiornikowa, rozwijane są od kilku lat – budowane są urządzenia piętrzące na ciekach i kanałach oraz na odpływach ze zbiorników wodnych i naturalnych jezior.

Na Noteci piętrzenie utrzymywane jest na odcinku drogi wodnej Wisła - Odra od jazu Krzyż do jazu Nowe i w górę rzeki do Nakła. Oszacowano, iż na odcinku Noteci od jazu Krzyż do jazu Nowe wraz z cofką jazu Nowe przy normalnym poziomie piętrzenia retencja korytowa wynosi ok. 5 204 580 m3 wody i oddziałuje na ok. 2 464 ha gruntów leżących wzdłuż rzeki.

- Piętrzenie rzędu kilkudziesięciu centymetrów utrzymywane jest, aby zapewnić odpowiednie warunki dla żeglugi na rzece, a jednocześnie służy celom rolniczym, przemysłowi, gospodarce komunalnej i energetyce wodnej. Retencja na tej rzece umożliwia też podsiąkowe nawodnienie łąk nadnoteckich, utrzymanie wody w rowach melioracyjnych oraz zwiększenie, utrzymanie i stabilizację zasobów wód gruntowych w całej dolinie Noteci – wyjaśnia Edyta Rynkiewicz, rzecznik prasowa RZGW w Bydgoszczy.

Nowy jaz (z 2018 r.) na rzece Pannie (dopływie Małej Noteci) w miejscowości Żabno podnosi poziom Jeziora Mogileńskiego o 1,33 m, co pozwala na zgromadzenie dodatkowo 1 mln m sześciennych wody! Przepławka przy jazie pozwala na zachowanie ciągłość rzeki i migrację organizmów wodnych.

Na Pannie Północnej w okolicach Mogilna w roku 2020 zbudowano nowe urządzenie piętrzące na wypływie z Jeziora Wiecanowskiego. Tym samym zwiększono retencję w jeziorze o 1,5 mln m sześciennych wody. Piętrzenie wpływa także korzystnie na gospodarkę wędkarską i rybacką, poprawia także warunki rekreacyjno-wypoczynkowe kąpieliska w Wiecanowie.