Kto od kogo może domagać się pomocy? Alimentacja w rodzinie

„Wychowywała mnie mama, a z ojcem nigdy nie miałam kontaktu. Ostatnio zwrócił się do mnie żebym płaciła mu alimenty dobrowolnie, a jak nie, to pójdzie do sądu” - relacjonuje Czytelniczka. Czy rzeczywiście będzie musiała płacić ojcu alimenty?
Generalną zasadą jest to, że rodzicowi przysługuje prawo do żądania alimentów od dorosłego dziecka. To wynika wprost z przepisów prawa rodzinnego. Jednak należy pamiętać, iż nie zawsze rodzice mogą domagać się alimentów od swoich dzieci. Niezbędną przesłanką, która musi zaistnieć, jest tzw. stan niedostatku. Stan niedostatku nie jest definiowany w przepisach prawa. Opierając się na orzecznictwie, można stwierdzić, iż stan ten to sytuacja, gdy uprawniony nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Kolejnym czynnikiem, istotnym z punktu oceny uprawnienia do alimentacji, jest to z jakiej przyczyny uprawniony znalazł się w owym stanie niedostatku. Zaznaczyć należy, iż obowiązek alimentacyjny nie powstaje wobec osoby, która żyje w niedostatku z własnej winy, np. nie podejmuje pracy, mimo zdolności do podjęcia tego wysiłku, albo lekkomyślnie zrezygnowania z pracy.

Czytaj też Gdy dorosły żąda alimentów

A jeśli ojciec czytelniczki, co wcale nie jest rzadkie, nadużywał alkoholu?

Jeżeli mężczyzna miał problemy z alkoholem, których efektem jest stan niedostatku, i nie podejmował działań, aby wyjść z nałogu, to jest to kolejna okoliczność przemawiająca za oddaleniem ewentualnego powództwa. W rozważanym tutaj przypadku, mimo ewentualnego ustalenia przez sąd niedostatku rodzica, czytelniczka może się uchylić od alimentacji, powołując się na zasady współżycia społecznego. Nadużycie prawa w przypadku, gdy ojciec nawet nie pił nałogowo, może przejawiać się w tym, że doprowadza on (lub wcześniej doprowadzał) do sytuacji konfliktowych i nie utrzymywał więzi rodzinnych.

Załóżmy, że sąd ustali obowiązek alimentacyjny dorosłego dziecka wobec rodzica. Czy weźmie też pod uwagę to, jak wiedzie się życiowo temu dziecku?

Oczywiście, określenie sytuacji finansowej i majątkowej zobowiązanego dziecka będzie zagadnieniem rozpatrywanym przez sąd. Konkretnie, chodzi o ustalenie tego, czy dysponuje ono takimi dochodami, które pozwolą na utrzymanie siebie, a dodatkowo zobowiązanego rodzica. Istotnym jest również to, iż nie zawsze obowiązek alimentacyjny musi sprowadzać się do świadczenia pieniężnego. Dziecko może wypełniać swój obowiązek alimentacyjny poprzez dostarczanie rodzicowi pomocy materialnej w postaci żywności, leków, opału czy ubrań. Podsumowując, alimenty na rodzica nie zostaną zasądzone: w przypadku wykazania, że jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz w przypadku ustalenia, że uprawniony nie dokładał starań do wychowania i utrzymania dziecka. Rodzic nie dostanie alimentów także wtedy, gdy nie udowodni pozostawania w niedostatku. A także gdy okaże się, że możliwości finansowe dziecka nie pozwalają na alimentowanie rodzica bez uszczerbku dla tego dziecka.

Jak sytuacja wygląda, kiedy to dorastające dzieci, szczególnie studiujące, domagają się alimentów od rodziców?

W takich sprawach często pojawiają się wątpliwości, jak długo rodzic powinien płacić alimenty na dorosłe dziecko. Czy dziecku należą się alimenty do ukończenia 18 roku życia ? Niektórzy twierdzą, że tak. Wszak po ukończeniu 18 roku życia dziecko staje się pełnoletnie, a co za tym idzie - niezależne od rodziców - również w sensie materialnym. Inni są przekonani, że alimenty na dziecko trzeba płacić, pomimo osiągnięcia przez nie pełnoletności - tu opinie są różne: do czasu, kiedy ukończy studia wyższe, ewentualnie do ukończenia 25 lub 26 roku życia. Tymczasem prawda jest taka, że o obowiązku płacenia alimentów na dorosłe dziecko nie decyduje wiek dziecka. Również fakt ukończenia przez dziecko danego etapu edukacji nie oznacza automatycznie, że rodzice mogą przestać płacić alimenty na dziecko. Rodzice są zobowiązani łożyć na dziecko tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie.

Domyślam się, że od tej generalnej zasady są jednak wyjątki...

Tak, rodzic nie musi płacić, jeśli spełnienie obowiązku alimentacyjnego wiąże się dla niego z nadmiernym uszczerbkiem, czyli w takiej sytuacji, gdy konieczność zapłaty alimentów powoduje, że zostanie pozbawiony środków na zaspokojenie swoich potrzeb. Przy czym ów nadmierny uszczerbek nie jest zdefiniowany w przepisach prawa. Można jednak przyjąć, że oznacza sytuację, w której alimentacja powoduje brak środków na zaspokojenie podstawowych, niezbędnych potrzeb życiowych.

Postawa studiującego dziecka będzie miała dla sądu znaczenie?

Jak najbardziej. Sąd zawsze bada okoliczności konkretnej sprawy. O ile zazwyczaj pozytywnie oceni studiujące dziecko, które w terminie zalicza poszczególne egzaminy i lata studiów, o tyle raczej nie spojrzy przychylnie na „wiecznego studenta”, który z powtarzania lat studiów i zmieniania kierunków uczynił sobie sposób na przedłużenie młodości i życie wolne od odpowiedzialności za siebie. To, oczywiście, tylko celowo przejaskrawiony przykład, bo okoliczności wpływających na możliwość samodzielnego utrzymywania się może być przecież wiele, a ich właściwa ocena jest niełatwa.