Jak sędzia kalosz ujarzmił trybuny

Rywalizacja między Bydgoszczą a Toruniem w piłce nożnej o ligowe punkty trwa 101 lat. Tradycji lokalnych derby futbolowych nie udało się jednak stworzyć.

<!** Image 2 align=none alt="Image 190405" >

Pisaliśmy na tych łamach obszernie o historii derby żużlowych, hokejowych, siatkarskich, koszykarskich, bokserskich. W rywalizacji toruńsko-bydgoskiej nie sposób jednak pominąć piłki nożnej. Żaden wszak sport nie budzi takich emocji jak futbol. Nie inaczej jest i u nas. A jednak skojarzeń ze zwrotem „derby Pomorza” dużo więcej niosą żużel i hokej. <!** reklama>

Trzeba tu brać pod uwagę pewną specyfikę. Po pierwsze, ani Bydgoszcz, ani Toruń nigdy do piłkarskich potęg w skali kraju nie należały, po wtóre, rywalizowały ze sobą stosunkowo rzadko z uwagi na różnicę poziomów (wzloty i upadki), po trzecie zaś, drużyny z naszych miast zbyt często zmieniały szyldy. Dzisiejsi kibice rywalizację bydgosko-toruńską sprowadzą do meczów Zawiszy i Elany, dla najstarszego pokolenia reprezentantami miast wciąż pozostają Polonia i Pomorzanin.

Vistula z Brombergiem

A zaczynały jeszcze inne drużyny. Pierwszy mecz pomiędzy Toruniem a Bydgoszczą, towarzyski, rozegrano zapewne na początku XX wieku. Kto grał i gdzie, zapomniano. Wiadomo natomiast, że pierwsze mecze o punkty odbyły się w sezonie 1911/12. Rywalizowały wówczas ze sobą o mistrzostwo okręgu bałtyckiego z siedzibą w Grudziądzu Thorner Sportverein „Vistula” oraz Sport Club Bromberg. Grali, oczywiście, przede wszystkim Niemcy, choć trafiali się w zespołach i pojedynczy Polacy.

Okres międzywojenny sprzyjał wszelkim możliwym odmianom derby, jako że w klasie okręgowej A (na szczeblu ogólnopolskim istniała tylko jedna liga) od 1925 do 1939 roku rywalizowały różne drużyny z Bydgoszczy (Polonia, Ciszewski, Amator) i Torunia (Sokół, TKS, Gryf, Pomorzanin).

Górą na ogół był Toruń. To drużyna z tego miasta (TKS) została zakwalifikowana do ligi centralnej w 1927 roku i grała w niej dwa sezony. Po jej spadku już do wojny żadnemu z zespołów z Bydgoszczy czy Torunia nie udało się do ligi awansować - w rozgrywkach mistrzów okręgów przepadały zwykle z kretesem, bowiem z racji położenia geograficznego trafiały na drużyny z Poznania, Łodzi albo Śląska.

Najwięcej tytułów mistrza Pomorza zdobył Gryf - 7. Bydgoszczanie tylko 4 razy ubiegali się o awans do ligi za sprawą Polonii.

Widz posłusznym jest

Mecze toruńsko-bydgoskie, nawet te toczone o pietruszkę, wywoływały największe emocje i największe zainteresowanie widowni. 18 czerwca 1933 roku w Bydgoszczy Polonia pokonała Gryf 7:2 w deszczu i na rozmokłym boisku. „Przy stanie 4:1 - napisał reporter „Dziennika Bydgoskiego” - toruniacy z trybuny skandują „sędzia kalosz”. Sędzia przerywa grę i żąda w ciągu 2 min usunięcia winnych. Robi to zarząd Polonji i gra toczy się dalej”.

Pierwsze lata po II wojnie đwiatowej zapowiadały inne czasy. Oprócz nowych, związkowych drużyn, odcinających się od dawnych korzeni, regularnie organizowano mecze pomiędzy reprezentacjami miast. Dla idei derby Pomorza nastał wówczas złoty okres.

Toruń bije Bydgoszcz

Był to też czas ostatnich triumfów piłkarzy toruńskich. W meczach o Puchar Ziemi Pomorskiej regularnie pokonywali bydgoszczan: w 1946 roku w Toruniu 5:2, rok później w Bydgoszczy 2:1, w 1948 - 2:0 i na koniec w 1950 - 3:2. W meczach międzyklubowych za to bywało bardzo różnie, w 1947 roku mistrzem okręgu została np. bydgoska Brda.

Stołeczna w województwie od 1945 roku Bydgoszcz miała jednak zbyt wiele atutów w ręku. W 1952 roku powstała drużyna OWKS Toruń, złożona z graczy toruńskich. Szybko jednak zmieniła szyld na OWKS Bydgoszcz. W 1949 roku do Bydgoszczy przeniósł się z Torunia Jerzy Brzeski, w 1951 - Henryk Norkowski, w 1952 - jego brat Marian, w 1953 - Józef Rembecki. Rok wcześniej toruński jedynak w II lidze, Pomorzanin, opuścił tę klasę... Wrócił do niej jeszcze tylko raz na trzy sezony w latach 1957-59. Na kolejne pojawienie się toruńskiej drużyny na tym szczeblu rozgrywek trzeba było czekać ponad trzy dekady!

Tymczasem w Bydgoszczy w ekstraklasie grały i Polonia, i Zawisza, przez jeden sezon nawet razem. Nic dziwnego, że za derby Pomorza nie uważano rywalizacji w klasach międzywojewódzkich i okręgowych, gdzie grały toruńskie zespoły Pomorzanina, Gryfa i Elany oraz bydgoscy Budowlani, Brda, Gwiazda, Chemik, Zawisza II i od czasu do czasu Polonia. Były to tak mało ważne zawody w życiu sportowym obydwu miast, że nawet nikt nie myślał o wysyłaniu oddziałów milicji na trybuny.

Po raz pierwszy powiało derby z prawdziwego zdarzenia w 1982 roku nie w lidze, a w Pucharze Polski, kiedy Elana w II rundzie trafiła na Zawiszę. 11 sierpnia w Toruniu było po 90 min 2:2, po 120 min - 3:3. W karnych 5:2 górą byli gospodarze i to oni cieszyli się z awansu.

Siedem lat później doszło do rewanżu. W IV rundzie PP 29 sierpnia 1990 roku po remisie 1:1, w karnych Elana uległa Zawiszy 2:3.

Był to czas kryzysu w bydgoskiej piłce i jednocześnie rozkwitu nowej siły w toruńskiej Elanie. W 1993 roku awansowała ona do II ligi, ale jak na złość, Zawisza był wówczas w III.

Do derby doszło dopiero w sezonie 1996/97. Elana i Zawisza grały wówczas w II lidze - torunianie po raz pierwszy od 1959 roku! Nic dziwnego, że zupełnie nowe pokolenie kibiców w obydwu miastach w żaden sposób nie sięgało pamięcią poprzedniej rywalizacji na równie wysokim szczeblu. Można użyć zwrotu, że tradycja piłkarskich derby Pomorza narodziła się wówczas na nowo.

Elana z wieloma zawodnikami, mającymi za sobą grę w Zawiszy, zaczęła sezon w składzie: Hilscher, Thiede, Jarosz, Górecki, Boldt - Czarnecki, Chrzanowski, Kot, Pięta - Maćkiewicz, Hańczewski. Po wygranej w Namysłowie z Vartą 18 sierpnia 1996 roku objęła nawet przodownictwo w tabeli. Miesiąc później na fotelu tym rozsiadł się Zawisza; w październiku odzyskali go torunianie. 19 tego miesiąca na stadionie na Podgórzu w obecności 5 tys. widzów nastąpiła pierwsza konfrontacja tych drużyn.

„Elana pany!” informowała „Gazeta Pomorska” po meczu. Jego wynik to 3:1 po golach Czarneckiego, Maćkiewicza i Hanczewskiego oraz Kołackiego. Po trzecim golu bydgoscy kibice rzucili na boisko race. Sędzia zagroził przerwaniem zawodów; na szczęście więcej incydentów nie było. Elana na wiosnę długo trzymała się w czołówce; widziano ją nawet w ekstraklasie, ale na finiszu przyszła seria porażek.

Rewanż odbył się 15 czerwca w Bydgoszczy. I tym razem tytuł brzmiał: „Toruńskie pany”. Elana wygrała 1:0 po golu Hańczewskiego w 82 min i zajęła 3 miejsce w końcowej tabeli, Zawisza zaś w niej wylądował daleko.

Swoimi ścieżkami

Była to jednak jedyna tego typu sytuacja, gdy wydawało się, że siła toruńskiej piłki, przynajmniej na jakiś czas, może wrócić na dawne pozycje. Zwłaszcza w konfrontacji z bydgoszczanami. I następny rok zdawał się potwierdzać oczekiwania, Zawisza spadł z II ligi, w której jedynym przedstawicielem Kujawsko-Pomorskiego pozostała Elana!

W 1999 roku jednak i ona opuściła szeregi zaplecza ekstraklasy. Od tej pory, rzecz można, toruńska i bydgoska piłka chodzą... swoimi ścieżkami, co jakiś czas spotykając się bezpośrednio na murawie.

Warto wiedzieć

Pierwsze i ostatnie, czyli niemal stulecie rywalizacji

• Pierwsza konfrontacja bydgosko-toruńska polskich drużyn nastąpiła 29 maja 1921 r. Sokół Toruń rozgromił bydgoską Polonię 5:1, mimo iż pierwsze pół godziny grał w dziesiątkę, bo jeden z graczy... zapomniał o terminie zawodów.
• Ostatnie derby przed wojenną przerwą odbyły się 20 sierpnia 1939 r. Beniaminek klasy okręgowej A - RKS Amator Bydgoszcz przegrał z Gryfem Toruń 2:3.
• Pierwsza konfrontacja drużyn z Bydgoszczy i Torunia występujących pod szyldem Związku Walki Młodych nastąpiła 8 kwietnia 1945 r., kiedy jeszcze trwała wojna. Na stadionie Miejskim w Bydgoszczy był remis 0:0.
• 20 maja 2011 doszło do ostatnich, jak na razie, derby Pomorza w obecnej II lidze. W Bydgoszczy Zawisza wygrał z Elaną 2:0 i awansował do I ligi.