Miłośnicy fortyfikacji i smutna toruńska rzeczywistość

Jedna z toruńskich firm postanowiła wymienić „szpetne” ogrodzenie. Nikt z jej pracowników nie zdawał sobie sprawy z tego, że wysyła na złom XIX-wieczną kratę forteczną. Cenną pamiątkę uratowali miłośnicy fortyfikacji. Kiedy jednak zaczęli szukać kogoś, kto by mógł przygarnąć żelazny skarb, okazało się, że w Toruniu nikt nim nie jest zainteresowany. Na drugim końcu Polski wiadomość wywołała jednak poruszenie i natychmiastową reakcję.
[break]
- O rozbiórce ogrodzenia dowiedzieliśmy się 14 lipca o godzinie 14, następnego ranka płot miał być zdemontowany i zezłomowany - mówi Tomasz Iwaszkiewicz z Toruńskiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego. - Informacja o możliwości kupna prawie 50 metrów oryginalnej kraty poszła w pierwszej kolejności do użytkowników fortów toruńskich. Później do Grudziądza, Poznania i Świnoujścia.
Znad morza przyszedł natychmiastowy odzew. Gospodarz tamtejszego Fortu Gerharda wsiadł w samochód, przyjechał do Torunia i wczoraj po południu wrócił do Świnoujścia z uratowanym toruńskim ogrodzeniem.
Nie jest to, niestety, jedyny przypadek, kiedy w Toruniu cenne pamiątki przeszłości znikają z powodu niedoinformowania osób w ten czy inny sposób nimi zawiadujących. Przypomnijmy chociażby ważący 400 kilogramów zabytkowy kamienny słup graniczny, który zniknął bez śladu podczas budowy wodociągów na Podgórzu. Zamachy na toruńskie forty także nie należą do odosobnionych przypadków, chociaż XIX-wieczne fortyfikacje powinny być taką samą wizytówką miasta, jak gotyk na dotyk.
- Mamy najlepiej zachowany system fortyfikacyjny w kraju, większego w Polsce nie ma - mówi o toruńskich atrakcjach militarnych z czasów pruskich Adam Kowalkowski, przewodnik miejski, specjalista od jego fortyfikacji. - Pełen przekrój, forty większe i mniejsze, różnego rodzaju schrony i magazyny. Zniknęły w zasadzie tylko okopy, chociaż w rejonie Fortu I, zresztą jedynego w tej części Europy fortu pancernego, wciąż jeszcze można trafić na ich ślady.
Mamy tego dużo, więc nie musimy się przejmować stratami? Czy może, zapatrzeni w wielkie gotyckie kościoły, w których renowacji podlegają najmniejsze detale, nie zauważamy niczego poza tym? Czasami przecież dosłownie potykamy się w Toruniu o historię, nie rozpoznając jednak, z czym mamy do czynienia. Może warto by opracować i wydać jakiś podręcznik dla tych, którzy mają do czynienia z zabytkowym miastem. Coś takiego sprawdza się już m.in. w Łodzi, miało też pojawić się u nas. O środki na jego wydanie bezskutecznie zabiegali członkowie TTF. Zależało im oczywiście na poradniku dotyczącym pamiątek wojennych.
- Miał on prezentować wyposażenie fortyfikacji i uświadamiać o ich zabytkowym charakterze - mówi Tomasz Iwaszkiewicz. - Słupki zasieków powszechnie są dziś spotykane jako części ogrodzenia, słupki rejonów fortecznych używane były do utwardzenia dróg, czy jako „skalniaki”. Wszystkie tego typu kamienie zgromadzone w Skansenie Fortecznym przy Poznańskiej pozyskane zostały właśnie z dróg. Miał też uświadamiać użytkownikom obiektów fortecznych nie zawsze wpisanych do rejestru zabytków o wartości tych elementów. Dla nas tragiczne było zastąpienie kompletu ostatnich oryginalnych drzwi w jednym ze schronów piechoty na Rudaku nowymi, „lepszymi”.
Może warto do tego pomysłu wrócić?