Tak bywało w Boże Ciało

Jak obchodzono dawniej uroczystość Bożego Ciała w miastach naszego regionu? Podobnie jak dzisiaj, chociaż trasa procesji i usytuowanie ołtarzy mogły ulec zmianie.

<!** Image 2 align=right alt="Image 174139" sub="Na tej fotografii, zrobionej ponad stu lat temu, widać procesję eucharystyczną, która przechodzi obok chełmżyńskiej konkatedry / Fot. Ze zbiorów autora">Cechą charakterystyczną święta Bożego Ciała jest piękna, słoneczna pogoda w czasie procesji oraz często burza bezpośrednio po niej. Potwierdzają to spostrzeżenia z 1934 r., kiedy to w Boże Ciało „była tradycyjna pogoda „bożeciałowa”, jaką nieodwołalnie w uroczystym tym dniu mamy już od szeregu lat. Na Boże Ciało musi być ładna pogoda i basta!”. Tradycją święta było i jest też dekorowanie – zwłaszcza na trasie procesji – domów, okien i balkonów flagami narodowymi i koś cielnymi, kobiercami, obrazami religijnymi, kwiatami i zielonymi gałązkami.

Biskup w pałacu... biskupim

W okresie międzywojennym w Toruniu w procesji uczestniczył regularnie biskup diecezji chełmińskiej Stanisław Wojciech Okoniewski, który np. w 1934 r. „przybył do Torunia w środę wieczorem samochodem z Pelplina i zamieszkał w pałacu biskupim przy ul. Żeglarskiej”. W tymże roku, po uroczystej mszy świętej, „gdy Dostojny Celebrans opuszcza progi świątyni św. Jana, czoło procesji sięga już placu Teatralnego”. Takie to były tłumy.

<!** reklama>W procesji udział brały towarzystwa kościelne ze wszystkich parafii miasta ze sztandarami, towarzystwa i organizacje świeckie, kompania honorowa 63 pp z pocztem sztandarowym i w mundurach historycznych oraz orkiestra. Eskortę honorową wokół baldachimu zawsze pełnili członkowie Kurkowego Bractwa Strzeleckiego.

<!** Image 3 align=right alt="Image 174139" sub="Boże Ciało w Chełmży w roku 1928 r. było połączone z poświęceniem kapliczki na Białej Górze. W uroczystości brał udział ks. bp Stanisław W. Okoniewski / Fot. Ze zbiorów autora">W miarę stałe było również usytuowanie ołtarzy. W omawianym 1934 r. pierwszy ołtarz zbudowano przy pomniku Mikołaja Kopernika, drugi przy gmachu dyrekcji kolejowej (obecnie Urząd Marszałkowski), trzeci pod bramą kościoła św. Jakuba, czwarty zaś „strojny w groźnie wyglądające lufy dział” pod południowym portalem kościoła garnizonowego. Jedyne novum wprowadzone w tym roku to ułożony przez Pomorski Urząd Wojewódzki porządek asysty ks. biskupa w procesji do pierwszego ołtarza, którą stanowili wojewoda pomorski Stefan Kirtiklis i kanonier jednego z pułków toruńskich w pierwszej parze, starosta krajowy Łęcki i dowódca 8 bat. saperów Gorczyński w drugiej, następnie w trzeciej prezydent Torunia Antoni Bolt i starszy sierżant 63 pp, w czwartej prezes sądu okręgowego Radłowski i właściciel ziemski Donimirski, zaś w ostatniej parze dowódca Okręgu Korpusu gen. dywizji Stefan Pasławski i przedstawiciel rzemiosła Rolewski.

W 1937 r. suma w bazylice św. Jana rozpoczynała się o godz. 9, po niej zaś procesja ulicami: Żeglarską, Szeroką, gdzie przy Banku Związku Spółek Zarobkowych umiejscowiono pierwszy ołtarz parafii św. Jana, dalej ulicą Wielkie Garbary na Rynek Nowomiejski, gdzie przy kościele św. Jakuba znajdował się ołtarz tejże parafii, następnie procesja szła ul. Szpitalną przed kościół garnizonowy, gdzie postawiono trzeci ołtarz parafii wojskowej, stąd Warszawską, św. Katarzyny, Prostą, Wałami na plac Teatralny do czwartego ołtarza parafii NMP.

W następnym roku wprowadzenie ks. biskupa Okoniewskiego do bazyliki św. Jana nastąpiło o 8.45, następnie uroczysta suma i procesja z udziałem przedstawicieli władz państwowych i samorządowych z wojewodą pomorskim Władysławem Raczkiewiczem na czele. Przenajświętszy sakrament niósł oczywiście ks. bp Okoniewski, zaś pierwszy ołtarz znajdował się przed ratuszem, drugi przy gmachu dyrekcji kolejowej, trzeci przy kościele św. Jakuba i czwarty przy kościele garnizonowym.

A na końcu parafianie

Sama organizacja procesji była bardzo sprawna. Poszczególne organizacje, bractwa i stowarzyszenia miały wyznaczoną kolejność ustawiania i miejsce zbiórki. Nad wszystkim zaś czuwali porządkowi z biało–żółtymi opaskami na rękawach. Oprócz księdza niosącego pod baldachimem monstrancję centralną grupę procesji Bożego Ciała stanowiły starsze, ubrane na biało dziewczynki niosące lilie oraz małe dziewczynki sypiące kwiaty za nimi.

Oto porządek procesji Bożego Ciała w Chełmnie w 1936 r.: 1. Krzyż, 2. Szkoły, 3. Straż Pożarna, 4. Delegacje cechów i bractw z chorągwiami, 5. Towarzystwa świeckie, 6. Krucjata Eucharystyczna, 7. Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej z feretronami, 8. III Zakon, 9. Stowarzyszenie Dzieci Marii z feretronami, 10. Stowarzyszenie Matek, 11. Bractwo św. Trójcy, 12. Kompania honorowa 66 pp – 2 plutony, 13. Chłopcy z Towarzystwa Dziecięctwa Jezus ze świecami i dziewczynki niosące lilie, 14. Siostry oraz dziewczynki sypiące kwiaty,15. Ministranci, król kurkowy oraz rycerze ze świecami, 16. Duchowieństwo, 17. Baldachim – obok honorowa straż wojskowa, 18. Przedstawiciele władz i delegacje wojskowe, 19. Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, 20. Stowarzyszenie Mężów Katolickich, 21. Drugi pluton wojska i na końcu parafianie.

Procesje urządzano również w innych dzielnicach Torunia oraz w miastach powiatu toruńskiego (były 2 miasta: Podgórz i Chełmża). Jeśli chodzi o Podgórz, to w 1934 r. całe miasto było oczywiście w dzień Bożego Ciała udekorowane chorągwiami, obrazami, zielenią i kwiatami, przy których paliły się świece. Procesję prowadził ks. proboszcz Józef Domachowski. Zaczęła się ona w kościele parafialnym o godz. 11, prowadzona przez miejscowe bractwa, stowarzyszenia kościelne i świeckie z pocztami sztandarowymi. Procesji towarzyszyła orkiestra 31 pa, a „Piękne ołtarze wystawili: zarząd miasta (przed ratuszem), honorowy obywatel p. Maksymilian Noga, radny miasta p. Franciszek Tylman oraz państwo Willichowie”.

Jak to było w Chełmży

W Chełmży procesja wyruszyła z kościoła pokatedralnego o godz. 10. Mszę św. celebrował na Rynku przy ołtarzu Bractwa św. Huberta miejscowy proboszcz ks. prałat Józef Szydzik. Następnie procesja przeszła wokół Rynku, gdzie znajdowały się „pięknie przystrojone ołtarze”.

Trasa procesji urządzonej na toruńskim przedmieściu Mokre wiodła ulicami: Kościuszki, Jana Olbrachta i Batorego. W 1938 r. w Chełmży 4 ołtarze nadal były rozmieszczone wzdłuż rynku, zaś w parafii Chrystusa Króla na Mokrem uroczyste nieszpory odbyły się o godz. 16, po nich zaś procesja ulicami: Kościuszki, Grudziądzką, Czarnieckiego i z powrotem ul. Kościuszki do kościoła. „Ołtarze ustawione były: przy aptece p. Sobieckiego (ul. Kościuszki), przy restauracji p. Raniszewskiego (ul. Grudziądzka), przy figurze Serca Jezusowego (ul. Grudziądzka) oraz przy plebanii (ul. Czarnieckiego)”.