Drukarnia bardzo podziemna

Wejście ukryte w piwnicy za odsuwaną ścianą, otwierane dzięki sekretnemu kluczowi. Drukarnia toruńskiej „Solidarności” była naprawdę podziemna.

<!** Image 3 align=none alt="Image 182736" sub="13 grudnia trzydzieści lat później.Pokaz podziemnego drukarstwa, przygotowany w Dworze Artusa przez Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie /Fot.: Adam Zakrzewski">Korytarz piwniczny jednego z domków jednorodzinnych, jakich na północnych obrzeżach Torunia jest wiele. Ściana, przy niej półka ze słoikami. Nic tu nic ciekawego, można iść dalej.

To nie jest jednak zwyczajny budynek, ani zwyczajna ściana. Dom doktora Stanisława Osmańskiego, okulisty, którego doskonale znali niemal wszyscy ci, którzy w Toruniu nosili okulary, krył niezwykłą tajemnicę.<!** reklama>

Zamek ukryty w podłodze

- Środkową półkę trzeba było wyjąć, by później za pomocą specjalnego klucza przekręcić ukrytą w podłodze śrubę - opowiada Marek Wachnik, drukarz tajnej drukarni, zbudowanej przez Zarząd Regionu toruńskiej „Solidarności”. - Dzięki temu można było przesunąć ścianę i wejść do umieszczonego pod ziemią, ale już poza budynkiem, pomieszczenia. Wcześniej naturalnie umieszczało się półkę na swoim miejscu, a zamknięte wejście, zasłaniało się dodatkowo wygłuszającym korkiem ze styropianu.

<!** Image 4 align=none alt="Image 182736" sub="13 grudnia trzydzieści lat później.Stan wojenny na wystawie, zorganizowanej na Rynku Staromiejskim w Toruniu. /Fot.: Grzegorz Olkowski">Sekretne pomieszczenie, zaprojektowane przez architekta Ryszarda Konikiewicza, składało się z dwóch części. W pierwszej wytrawiane były blachy offsetowe, w drugiej, na specjalnej poduszce olejowej, która tłumiła drgania, stała maszyna drukarska. Podobną rolę odgrywała również otaczająca pomieszczenie opaska cementowa, która dodatkowo jeszcze zabezpieczała drukarnię przed przedostającą się z gruntu wodą. Podziemie posiadało także system wentylacyjny, którego końce przewodów ukryte były w ogrodzie poza domem.

Obiekt, pasujący do filmu sensacyjnego, powstał w drugiej połowie lat 80. Wykop, w którym znalazła się drukarnia, przygotowywali: Ryszard Musielak, Mieczysław Janiszewski, Ignacy Dudojć, który później został koordynatorem pracy drukarni, oraz Krzysztof Żabiński. Z maszyny schodziły tu m.in. ogólnopolski „Tygodnik Mazowsze”, którego matryce były przywożone z Warszawy, oraz Toruński Informator Solidarności, z nakładem sięgającym półtora tysiąca egzemplarzy. Tu powstawały także ulotki i plakaty, choćby te z czasów Okrągłego Stołu i wyborów w 1989 roku.

Pełna konspiracja

- Jak się dowiedziałem po Okrągłym Stole, papier dostarczał toruński taksówkarz Edek Staśkiewicz, on też odbierał gotowe materiały - wspomina Marek Wachnik. - Drukarnia była w zasadzie samowystarczalna, bez wychodzenia można więc było w niej pracować nawet po kilkadziesiąt godzin. A że położona była na odludziu, każdy, kto się do niej zbliżał, był już z daleka doskonale widoczny.

Funkcjonariusze SB nigdy nie pojawili się jednak na drukarnianym horyzoncie. Toruńska drukarnia solidarnościowego Zarządu Regionu przetrwała bezpiecznie do wyborów czerwcowych.

Warto wiedzieć

Od maszyny do pisania do maszyny offsetowej

Pierwsze teksty drugoobiegowe przepisywane były przez kalki na maszynach do pisania.

Następnym etapem rozwoju był tzw. wałek. Po nim nastała era powielaczy. Kolejnym etapem rozwoju był sitodruk i druk offsetowy.

Nie oznaczało to oczywiście, że kolejny rodzaj druku wypierał poprzednie. Niektóre powielacze pracowały do 1989 roku.