Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu z nowoczesnymi mikroskopami do badań zabytkowych zbiorów

Książnica Kopernikańska nie tylko konsekwentnie się unowocześnia i patrzy w przyszłość, ale też troszczy się o pamięć i tradycję, celebrując 100-lecie swojego istnienia. To nie tylko sto lat oddanego służenia czytelnikom, ale również wiek troskliwej opieki, starannej ochrony, wnikliwych badań i dynamicznej popularyzacji zabytkowych i niezwykle cennych rękopisów, inkunabułów, starodruków, kartografii i dokumentów życia społecznego.

– W poprzednich latach, dzięki dofinansowaniom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przy wsparciu Samorządu Województwa, udało nam się zrealizować kilka projektów, dzięki którym najpierw utworzyliśmy, a następnie stopniowo doposażyliśmy pracownię konserwacji zabytków Książnicy Kopernikańskiej – mówi Danetta Ryszkowska-Mirowska, dyrektor Biblioteki. – Początkowo udało nam się uruchomić pracownię konserwacji zachowawczej, następnie wyposażyliśmy ją w infrastrukturę i sprzęty umożliwiające przeprowadzanie zabiegów z zakresu konserwacji-restauracji. Rozwój pracowni to nie tylko inwestycja w aparaturę, ale również w zespół. Na początku tego roku, do ekipy konserwatorek papieru i skóry dołączyła kolejna specjalistka, wykształcona w Katedrze Konserwacji-Restauracji Papieru i Skóry na UMK w Toruniu.

– W tym roku Biblioteka, wsparta finansowo przez Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, pozyskała środki z programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na utworzenie stanowiska badawczego przy pracowni konserwatorskiej. W ramach zadania pn. Utworzenie stanowiska badawczego w pracowni konserwatorskiej w Książnicy Kopernikańskiej zakupiono 2 mikroskopy, meble laboratoryjne, wagę analityczną oraz wytrząsarkę i mieszadło magnetyczne. Zakup tych sprzętów pozwoli nam na prowadzenie szerokiej gamy badań oraz poszerzy pulę wykonywanych przez nas zabiegów – wyjaśniają konserwatorki z Książnicy Kopernikańskiej.

Mikroskop biologiczny, którym bada się próbki, posłuży między innymi do sprawdzania tego, z jakich włókien składają się papiery, z których wykonano książki znajdujące się w zbiorach Biblioteki oraz jakie kleje zastosowano zarówno przy produkcji papieru, jak i podczas oprawiania książek. Poza pracą w świetle widzialnym, dzięki specjalistycznemu filtrowi, sprzęt daje możliwość obserwacji próbek w świetle spolaryzowanym, a nowoczesna kamera pozwala na obserwację obrazu na ekranie komputera, wykonywanie zdjęć oraz precyzyjnych pomiarów. Pod mikroskopem stereoskopowym natomiast, który również wyposażony jest w kamerę, specjalistki z Książnicy umieszczają z reguły cały zabytek piśmienniczy. Obserwują wtedy niewidoczne gołym okiem zniszczenia oraz są w stanie określić między innymi kolejność nakładania kolorów farby na wielobarwny druk. Jeśli w zabytku znaleźli się kiedyś nieproszeni goście np. owady żerujące na papierze lub skórzanej oprawie, pod mikroskopem można obejrzeć zarówno osobniki dorosłe, jak i pozostawione po larwach wylinki i dzięki temu określić, jaki gatunek owada zgłębiał czy może raczej zagłębiał się w kilkusetletniej literaturze. Stereoskop wyposażony jest ponadto w nowoczesną lampę emitującą światło ultrafioletowe, dzięki któremu można między innymi odczytać nieczytelne w świetle dziennym fragmenty tekstu czy dostrzec ślady niewidocznej gołym okiem działalności mikroorganizmów.

– Niezwykle istotny był dla nas zakup wagi analitycznej – dodają konserwatorki – to fachowy sprzęt pozwalający na pomiary masy badanych próbek z dokładnością do czwartego miejsca po przecinku. Taka waga wymaga specjalnego stołu antywibracyjnego, ponieważ przy tak dokładnych pomiarach nawet najmniejsze drżenie może zakłócić wynik. Prawidłowe działanie wagi gwarantuje stabilna metalowa konstrukcja oraz niezwykle ciężki granitowy kamień.

Wstrząsy są za to mile widziane podczas pracy wytrząsarki. To niewielkie urządzenie, pozwalające na ekstrakcję substancji z próbki papieru, skóry lub tkaniny do wody. Dzięki temu, po przebadaniu wody można precyzyjnie określić pH badanego materiału i na jego podstawie zdecydować o dalszych zabiegach konserwatorskich.

– Na stanowisku panują niemalże sterylne warunki i idealny porządek, pomimo tego, że zdarza nam się wytwarzać tu niewielkie tornado – żartuje jedna z konserwatorek. – Dzieje się tak podczas przygotowania roztworów na mieszadle magnetycznym. Mały, przypominający fasolkę magnes, po ustawieniu zlewki na mieszadle, wprawia w ruch ciecz znajdującą się w naczyniu, tworząc wewnątrz silny wir. Dzięki temu możliwe jest przygotowanie roztworów trudno rozpuszczalnych, ale niezbędnych do konserwacji substancji, które mogą uleczyć na przykład korozję dawnych atramentów w bezcennych rękopisach.

Wszystkie zakupione sprzęty znalazły swoje miejsce na wykonanych na zamówienie meblach laboratoryjnych. W szufladach pracowni można znaleźć całą gamę narzędzi i szkieł potrzebnych do pracy badawczej, a dzięki odpornym chemicznie blatom można bez obaw przygotowywać nawet najbardziej skomplikowane mieszaniny.

– W celu utworzenia stanowiska badawczego dołączyliśmy do pracowni konserwatorskiej nowe pomieszczenie – mówi dyrektor Ryszkowska-Mirowska. – Przylegający do pracowni konserwatorskiej pokój pełniący dotychczas funkcje magazynowe został dostosowany do nowych potrzeb. Wykonano prace remontowo-modernizacyjne, wymieniono stolarkę drzwiową i system oświetleniowy na nowoczesny, emitujący neutralne światło. Zamontowano ponadto wentylację oraz zakupiono wyposażenie.

Tak nowoczesnym stanowiskiem badawczym - jak to w Książnicy Kopernikańskiej - może się pochwalić niewiele polskich bibliotek. Dzięki zakupionej aparaturze możliwe będzie dokładniejsze poznanie książnicowych skarbów, bardziej dogłębna ocena stanu ich zachowania, a co za tym idzie przeprowadzenie jeszcze bardziej zoptymalizowanych zabiegów konserwatorskich. Tak zabezpieczone zbiory Książnicy prezentowane będą na licznych wystawach w naszym mieście i poza jego granicami, aby cieszyć oczy miłośników historii i bibliofilów oraz promować dziedzictwo kraju i regionu. Nowo utworzone laboratorium wzmacnia również pozycję Książnicy Kopernikańskiej wśród bibliotek naukowych.

Projekt został sfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie 111 996,67zł oraz w kwocie 44 701,00 zł ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

• Strona Książnicy: https://ksiaznica.torun.pl/
• Facebook książnicy: https://www.facebook.com/KsiaznicaKopernikanska
• Twitter/X: https://twitter.com/ksiaznicatorun

Dane teleadresowe:

• Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
• ul. Słowackiego 8
• 87-100 Toruń
• tel.: (56) 622 66 42