Dziś nie będziemy już mordować, bo ileż można? Dziś poniesiemy oświaty i postępu kaganek. Albo, skoro o postępie mowa, to nie kaganek, lecz latarnię. 95 rocznicy powstania spółki akcyjnej Pomorska Elektrownia Krajowa Gródek nie należy wszak świętować świeczkami.
Spółka powstała w Toruniu 3 kwietnia 1924 roku. Kilka dni wcześniej, na łamach „Słowa Pomorskiego” pojawił się obszerny raport na temat stanu elektryfikacji Polski i Pomorza. Tekst napisał inżynier Alfons Hoffmann, dyrektor elektrowni w Gródku, główny specjalista do spraw elektryfikacji Pomorza w Urzędzie Wojewódzkim w Toruniu, a dziś patron placu przed budynkiem dawnej toruńskiej elektrowni.
Jak się można domyśleć, 95 lat temu Polska wypadała na mapie zelektryfikowanego świata dość blado.
„Polska za wyjątkiem Śląska jest bardzo mało zelektryfikowana, gdyż przypada tylko jedna (!) elektrownia użyteczności publicznej na tysiąc kilometrów kwadratowych, a tylko 1,2 na sto tysięcy mieszkańców” - czytamy.
Zobacz także:
Gala wręczenia Złotych Karet „Nowości” za nami [ZDJĘCIA]
Inżynier Hoffmann zsumował moc maszyn wszystkich pracujących wtedy na terenie kraju elektrowni i wyszło mu, że gdyby rozłożyć ją równomiernie na całą Polskę, przypadnie 650 kilowatów na tysiąc metrów kwadratowych i 945 kilowatów na sto tysięcy mieszkańców. Dla porównania, w najlepiej zelektryfikowanej w tamtych czasach Szwajcarii na tysiąc kilometrów kwadratowych przypadało 27 tysięcy kilowatów i 26.200 kilowatów na sto tysięcy mieszkańców.
W 1924 roku, z wyjątkiem województw wschodnich, Polska posiadała 258 elektrowni użyteczności publicznej, 111 elektrowni prywatnych o mocy powyżej stu kilowatów i 62 elektrownie kolejowe. Na Śląsku działało siedem elektrowni publicznych, 36 w kopalniach i 22 w hutach. Największa elektrownia w kraju działała w Chorzowie, posiadała maszyny o mocy 110 tysięcy koni mechanicznych. Cała Polska wytwarzała wtedy 1.200 kilowatogodzin rocznie, z czego 68 procent produkcji zapewniały elektrownie śląskie.
Sytuacja Pomorza, na tle Polski nie była taka zła. Pierwsze elektrownie w regionie zaczęły pracować już w XIX wieku, zaborcy nie zdążyli jednak zbudować z nich jakiegoś większego systemu. Nadzieją na zmiany była elektrownia w Gródku w powiecie świeckim. Przymiarki do jej budowy rozpoczęły się w 1912 roku.
„Tu i w Kowalewie odbyły się zebrania w sprawie wielkiej elektrowni w Gródku, która ma dostarczyć siły dla powiatów świeckiego, grudziądzkiego, toruńskiego, wąbrzeskiego, brodnickiego, a po części także dla kwidzyńskiego, suskiego i lubawskiego - informowała w sierpniu 1912 roku „Gazeta Toruńska”, przynosząc wieści z Wąbrzeźna. - Cena za siłę ma wynosić najwyżej 20 a za światło 40 fenigów za godzinę kilowatową. Sprawę poprzeć chce regencya”.
Wybuch wojny te plany przystopował, chociaż wojenny kryzys bardzo korzystnie wpłynął na rozwój elektryfikacji. Wobec braku nafty i problemów z węglem pożeranym w dużych ilościach przez piece toruńskiej gazowni, władze - szczególnie te wojskowe - były wielkimi zwolenniczkami elekryfikacji.
Zobacz również: Toruń z lat 70. w kolorze. Czy pamiętasz takie miasto
„Dopiero po uzyskaniu niepodległości, ruch na Pomorzu ożywił się i jako jedno z pierwszych zamierzeń gospodarczych stanął w roku 1923 poważny zakład wodno-elektryczny w Gródku o sile 5650 koni mechanicznych i wytwórczości około 16,5 miljonów kilowatogodzin rocznie - czytamy w wydanej w 1930 roku „Księdze pamiątkowej X-lecia Pomorza”. - Zakład ten wykorzystywał siły wodne rzeki Wdy (Czarnej Wody), energję zmagazynował w ogromnym zbiorniku wodnym, stworzonym przez budowę potężnej zapory i stworzył w ten sposób podstawę do produkcji energji elektrycznej w drodze poruszania turbin siłą wody. W krótkim przeciągu czasu Gródek zbudował linję elektryczną do Grudziądza, nawiązał współpracę z miejską elektrownią na węglu w Grudziądzu oraz zbudował dwie pierwsze w Polsce linje przesyłowe dla 60 tysięcy woltów przez Wisłę do Grudziądza i pod Fordonem do Torunia. Dzień uruchomienia pierwszego turbozespołu w Gródku 24 kwietnia 1923 roku zaszczycił swoją obecnością pan prezydent Rzpltej, Stanisław Wojciechowski”.
Prezydent, tym razem Mościcki, wizytował elektrownię w roku 1927 , kiedy elektrownia osiągnęła pełną planowaną moc, dzięki uruchomieniu trzeciej turbiny. Zakład rozwijał się jednak dalej, niebawem energia z Gródka ruszyła turbiny jednej z największych inwestycji II Rzeczypospolitej - budowy Gdyni.
„Prace nad budową tej linji, technicznie doskonale wyposażonej (pracującej obecnie pod napięciem 60 tysięcy woltów a gotowej technicznie na podwyższenie napięcie do 100 tysięcy woltów trwały niespełna pięć miesięcy i już w dniu 1 maja 1928 roku popłynęła z Gródka po drutach tej linji potężna energja elektryczna w dal ku polskiemu morzu i polskim portom. Nowe życie wstąpiło w nasze porty morskie i wszystkie nasze zamierzenia morskie otrzymały nową trwałą podstawę twórczą i operacyjną” - to znów cytat z „Księgi pamiątkowej”.
Przy okazji w pomorskiej elektrowni powstało także największe w Polsce laboratorium elektryczne.
Żurawie portu gdyńskiego, podobnie jak szybko rozwijające się miasto, okazały się bardzo żarłoczne. Aby zaspokoić ich apetyt trzeba było Gródek wzmocnić. Wody Wdy zostały zatem spiętrzone ponownie, aby wprawić w ruch pierwsze w Polsce dwie pionowe turbiny Kaplana. Rozpoczęły one pracę w elektrowni w Żurze uruchomionej oficjalnie 15 lutego 1930 roku. Na otwarciu również pojawił się prezydent Mościcki.
Obie elektrownie wodne pracują do dziś, chociaż prezydenci już ich raczej nie odwiedzają. Jak się ma ich produkcja do obecnych osiągów? Elektrownia w Rybniku wytwarza rocznie 7,2 miliarda kilowatogodzin energii brutto.
Zobacz również:
CBŚP na Pomorzu zlikwidowało ogromną fabrykę „kryształu”
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
