Kamień i co dalej?

Na toruńskiej nekropolii żydowskiej niebawem mają pojawić się tablice informacyjne. Poza tym cmentarz doczeka się również książki na swój temat.

<!** Image 2 align=none alt="Image 160291" sub="Uporządkowany cmentarz został uroczyście otwarty jesienią 2009 roku / Fot. Paweł Wiśniewski">W połowie listopada ub.r. minęło 70 lat od chwili, gdy hitlerowcy wywieźli z miasta ostatnich toruńskich Żydów. Rocznicę udało się wtedy uczcić, otwierając uporządkowaną po dziesięcioleciach dewastacji nekropolię przy ul. Antczaka, jedyny ślad, jaki do dziś pozostał po żydowskich obywatelach Torunia. Z muru przy cmentarzu zniknęły wtedy wulgarne bazgroły, a na uprzątniętych alejkach i przy kamieniu z tablicą upamiętniającą toruńskich Żydów pojawili się starsi i młodsi bracia w wierze, by wspólnie się w tym miejscu pomodlić i przeciąć wstęgę. W ten sposób podsumowano pierwszy etap reanimacji pamięci Torunia o jego wielokulturowej, w tym wypadku żydowskiej, przeszłości. Według przyjętego przez miasto projektu, poza tym, co na cmentarzu jest, miały się pojawić tablice informacyjne oraz ogrodzenie, tymczasem od uroczystości minął rok, a przy Antczaka nic się nie dzieje.

<!** reklama>- Uzgodniliśmy już ze stroną żydowską tekst, który się pojawi na tablicy od strony głównej bramy cmentarza - mówi Szczepan Burak, dyrektor Wydziału Środowiska i Zieleni Urzędu Miasta Torunia. - Tablica pojawi się jeszcze w tym roku, podobnie jak tabliczki informacyjne przy wszystkich wejściach na teren nekropolii.

Na ogrodzenie będzie trzeba jednak poczekać znacznie dłużej, na najbardziej kosztowną część cmentarnego przedsięwzięcia po prostu nie ma pieniędzy.

Toruński cmentarz przetrwał hitlerowską zagładę, został zdewastowany dopiero po wojnie. Jeszcze wtedy na zachowanych nagrobkach można było znaleźć nazwiska żydowskich mieszkańców miasta, w tym te bardzo znane, jak choćby rodziny Jacobich, którzy przed wojną mieli jeden z największych w Toruniu zakładów fotograficznych, był tu również grób Cwi Hirsza Kaliszera, myśliciela, który jako pierwszy w połowie XIX wieku zaczął głośno mówić o powrocie Żydów do Izraela, czym zdobył sobie wielką sławę. Kaliszer cieszy się nią zresztą do dziś, ma swoje ulice w wielu izraelskich miastach i to on, a nie Mikołaj Kopernik jest tam najbardziej znanym torunianinem. U nas zupełnie zapomniany, stał się patronem pomnika przyrody, wielkiej lipy rosnącej niedaleko miejsca jego spoczynku. Doczeka się również czegoś więcej, warszawskiej fundacji Izkor udało się ustalić, gdzie znajdował się grób rabina.

- Obecnie jesteśmy na etapie opracowania projektu upamiętnienia, później musimy przedstawić ten projekt konserwatorowi zabytków, aby otrzymać jego akceptację i będziemy mogli fizycznie w terenie ruszać z pracami - mówi Marcin Dudek, prezes fundacji.

Profesor Magdalena Niedzielska z UMK pracuje również nad książką poświęconą toruńskiej nekropolii. W związku z tym mamy do naszych Czytelników prośbę - poszukujemy zdjęć cmentarza. Ma on swoją dokumentację fotograficzną, dzieło Bohdana Horbaczewskiego, jednak te zdjęcia pochodzą z czasów niedługo przed ostateczną zagładą cmentarza, może Państwo macie w swoich albumach zdjęcia wcześniejsze, np. przedwojenne? Jeśli tak, to polecamy się łaskawej pamięci, bardzo prosimy o telefoniczny kontakt z naszą redakcją: 56-611-81-11, najlepiej we wtorek między godziną 12 i 18.