Panie szofer, dodaj gazu!

Autorka dzisiejszej opowieści napisała fascynującą książkę o Toruniu. Z „Torunia między wojnami” wybraliśmy fragmenty dotyczące motoryzacji, zdjęcia pochodzą ze zbiorów Czytelników.

Dla przeciętnego torunianina w okresie międzywojennym auto było luksusem, choć od czasu, gdy w Toruniu pojawił się pierwszy samochód (1905), o mocy... 9 koni mechanicznych i maksymalnej prędkości 40 kilometrów na godzinę, wiele się zmieniło.<!** reklama>

W 1925 roku w Polsce zarejestrowane były 11.434 pojazdy mechaniczne, do których zaliczano: samochody osobowe, ciężarowe, dorożki samochodowe, autobusy, motocykle (...).

Bez względu na liczbę aut poruszających się po ulicach Torunia i ich moc, kierowcy nagminnie dopuszczali się grzechu zbyt szybkiej jazdy. Z tego powodu prezydent miasta w 1926 roku wprowadził ograniczenia prędkości: maksymalna wynosiła 15 kilometrów na godzinę, na peryferiach dopuszczano 20. Za nieprzestrzeganie tych przepisów groziły wysokie kary: mandat 1000 zł, czyli równowartość około pięciu nauczycielskich pensji lub 6 tygodni aresztu.(...)

Paliwo z podziałką

Oprócz aut prywatnych i służbowych kursowały po mieście taksówki, w liczbie ok. 50. Można było je znaleźć na postojach: na Rynku Staromiejskim koło Poczty, na dworcach Głównym i Miejskim, przy ul. Konopnickiej niedaleko Parku Miejskiego. Zwykle były to masywne fordy, w latach trzydziestych już niemodne. Z taksówek ponoć najchętniej korzystali nie po pomorsku oszczędni torunianie, ale wojskowi i przybysze z dawnej Galicji.

Paliwo do swych pojazdów kierowcy mogli tankować w co najmniej kilku stacjach benzynowych (m.in. przy ul. Mostowej, Łaziennej, pl. Teatralnym). Działały one inaczej niż dziś - najpierw paliwo należało przepompować z podziemnego zbiornika do dwóch szklanych naczyń z podziałką, skąd wężem spływało do baku.(...)

Branża motoryzacyjna miała się w Toruniu całkiem nieźle. Najbardziej znana firma należała do braci Cierpiałkowskich. Czynne były Pomorska Fabryka Samochodów, Motorów i Maszyn przy Szosie Chełmińskiej, firma Katafiasa, przedstawicielstwa znanych marek, zakłady naprawcze, wulkanizacji itd.

Cierpiałkowscy zaczynali w 1920 roku, gdy przejęli warsztat reparacyjny od Władysława Katafiasa. Początkowo trudnili się reperacją aut dla armii gen. Hallera (...). Kiedy warsztat przy ul. Podmurnej był już zbyt mały, w 1922 roku bracia wykupili niewielki niemiecki zakład automobilowy Kuhl und Klein przy Szosie Chełmińskiej i rozpoczęli inwestycje, nadając firmie cechę prawdziwej amerykańskiej postępowości. Powstało kilka budynków fabrycznych: hala obrabiarek, montownia, magazyny, odlewnia metali, stolarnia, garaże. (...)

Cierpiałkowscy byli autoryzowanym przedstawicielem Ford Motor Company (1924) na teren RP, jako firma Auto-Traktor. Auta te trzeba było zamawiać z 5-6-tygodniowym wyprzedzeniem. W 1930 r. Auto-Traktor przeniósł siedzibę z ul. Królowej Jadwigi 13/15 na ul. Chełmińską 9, gdzie oferowano najnowsze modele aut osobowych tej marki i podwozi ciężarowych.(...)

Autobus prosto z Torunia

Maksymilian Hartwig, początkowo zatrudniony u Cierpiałkowskich, w 1925 roku uniezależnił się: &przejęliśmy od firmy Bracia Cierpiałkowscy ajentury bezpośrednie firmy Ford Motor Company i Motocykle Cleveland na całą Polskę (&). Centrala Samochodów i Akcesorji M. Hartwig i S-ka, Toruń, ul. Łazienna nr 21. Na ulicach miasta pojawiły się autobusy z tej wytwórni (!): 16-osobowe, z podwoziem forda, wygodną karoserią „karetkową”, z dykt klejonych (!), wykonaną w wytwórni powozów L Skalskiego, mistrza kołodziejskiego, przy ul. Prostej 22, z elektrycznym oświetleniem wewnątrz. (...)

Jako „najstarsze przedsiębiorstwo na Pomorzu” branży motoryzacyjnej reklamował się Władysław Katafias i jego zakład przy Rynku Nowomiejskim 24. Prowadził „sprawy samochodowe”, motocykle, także szkołę szoferów (1923). Katafias zapraszał: ... Motocykle znowu nadeszły, polecam takowe i proszę o zwiedzanie bez przymusu kupna (1925); polecał samochody, m.in. Fiat Minerva, International, D.K.W. Hanomag; motocykle, m.in. Puch, B.S.A., D.K.W., B.M.W.; a także wszelkie akcesoria, gumy samochodowe, także do ciężarówek i traktorów, opony, węże samochodowe, oświetlenie, trąby, świece itp., maszyny do pisania i szycia, rowery i części zamienne, wirówki do mleka, wszelkie przybory reparacyjne, oliwy, smary, benzynę. Zakład dysponował własnym warsztatem reparacyjnym, stacją benzynową (1931).

Były w Toruniu przedstawicielstwa znanych firm na Pomorze, np.: firmy Tatra - prowadzone przez Feliksa Miłowskiego, ul. Mostowa 18, centrala w Warszawie, skład fabryczny w Poznaniu (1929); Chevroleta, przy ul. Szerokiej 11. Chevrolet był reklamowany jako najpopularniejszy na świecie, duży, silny i pewny samochód (1929). Lenartowicz, Szymański i Spółka przy Szosie Chełmińska 2 prowadzili przedstawicielstwo firmy Renault. Polecali też ...samochody używane w cenie 1500 do 6000 zł korzystnie do oddania (1921, 1924), a także gumy, broń, usługi składu i warsztatu reparacyjnego.

Warto wspomnieć o Janie Gorzuchowskim i Edmundzie Szwengruberze, przemysłowcach branży samochodowej, którzy byli właścicielami toruńskiego dworca autobusowego - pierwszego w Polsce o takiej skali nowoczesności. Dworzec miał kryte perony, restaurację, poczekalnię, nowoczesne urządzenia i wyposażenie. Przy dworcu funkcjonowała nowoczesna stacja obsługi polskiego fiata. Planowano nawet utworzenie montowni tych aut w Toruniu...

warto wiedzieć

Tekst dzisiejszego Albumu pochodzi z książki Katarzyny Kluczwajd „Toruń między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939”, która ukaże się pod koniec 2011 roku nakładem Domu Wydawniczego Księży Młyn z Łodzi (www.ksiezy-mlyn.com.pl).