Akt lokacyjny Torunia zostanie wpisany na listę skarbów UNESCO [zdjęcia]

Toruński archiwista dr Witold Szczuczko porównał kiedyś Akt Lokacyjny Torunia i Chełmna do angielskiej Wielkiej Karty Swobód. Trudno się z tym nie zgodzić, bo bez wątpienia jest to jeden z najważniejszych dokumentów w dziejach Europy. Jego przepisy pozwoliły na szybkie skolonizowanie Prus, sprawdziły się również w innych częściach kontynentu. Do końca XVIII wieku na podstawie Prawa Chełmińskiego lokowano ponad 200 miast, m.in. w Polsce i Siedmiogrodzie. Jego pierwsza wersja z 1233 roku spłonęła podczas pożaru chełmińskiego ratusza 11 lat później. Odnowiony przywilej został wystawiony w roku 1251, już w dwóch wersjach dla Chełmna i Torunia.

- W stosunku do tego pierwszego przywileju nastąpiły pewne zmiany, między innymi zmiana lokalizacji Torunia - mówi Beata Herdzin, dyrektor Archiwum Państwowego w Toruniu. - Już w czasie gdy ten dokument powstawał, był uważany za wzorcowy dla lokacji innych miejscowości.

Jakie zapisy znalazły się w Przywileju Chełmińskim?

Przywilej Chełmiński jest w dużej mierze kompilacją praw, jakie w tamtych czasach obowiązywały w Europie. Trafiły do niego jednak zapisy bardzo postępowe.

- Podstawowe kwestie to wprowadzenie instytucji rady miejskiej oraz prawo dziedziczenia dla wszystkich potomków, bez względu na płeć - dodaje Beata Herdzin.

Akt Lokacyjny Torunia zachował się razem z nieco późniejszą, pięknie zdobioną dębową tubą, w której był przechowywany. Jest ona wyścielona pergaminem zabezpieczającym dokument przed zniszczeniem, natomiast jej końce są zabezpieczone dziurkowaną blachą, dzięki czemu przywilej był odpowiednio wentylowany. Na tubie znajduje się numer - 1, był to więc pierwszy dokument jaki znalazł się w dawnym toruńskim archiwum miejskim.

W jakiej sprawie radzili się włodarze Warszawy?

Na marginesie warto dodać, że poza samym aktem lokacyjnym, w zasobach Archiwum Miejskiego w Toruniu znajdują się także listy, jakie do Torunia przysyłali przedstawiciele władz innych miast lokowanych na Prawie Chełmińskim, którzy prosili kolegów z Torunia o porady prawne.

- Stare Miasto Warszawa zwróciło się na przykład z pytaniem, jaki wyrok na podstawie Prawa Chełmińskiego wydać w sprawie człowieka, który w przypływie emocji zranił innego mieszczanina siekierą w głowę - mówi Beata Herdzin.

Jakie dokumenty znajdują się na liście archiwalnych skarbów UNESCO?

10 czerwca, w lokowanej na Prawie Chełmińskim Warszawie Przywilej Lokacyjny Miasta Torunia zostanie wpisany na Krajową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO "Pamięć Świata". Od kilku lat trafiają tam najcenniejsze archiwalne skarby Polski, z Konstytucją 3 maja, „Kroniką” Galla Anonima czy Mickiewiczowskim autografem „Pana Tadeusza” na czele. Na Krajową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO został już wpisany m.in. pochodzący z 1120 lub 1236 roku „Rocznik Świętokrzyski”, najstarszy sporządzony w Polsce akt prawny, czyli „Dokument Zbiluta” z 1153 roku, XV-wieczny „Mszał Zakonu Krzyżackiego” z Biblioteki Mariackiej w Gdańsku, pierwszy w Polsce wydany drukiem urzędowy zbiór prawa, czyli słynny „Statut Łaskiego” z 1506 roku.

Jest tam również spisany 14 sierpnia 1385 roku akt unii krewskiej, oraz dokumentacja pierwszej w Europie inwentaryzacji zabytków, czyli „Opisy i widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim” Kazimierza Stronczyńskiego. Wśród tych skarbów znalazł się także zbiór składający się z kilku tysięcy dokumentów będący pamiątką długiej sądowej batalii jaką na przełomie XIX i XX wieku prowadził hrabia Władysław Zamoyski o Morskie Oko. Dzięki determinacji ówczesnego właściciela Zakopanego, jezioro nadal znajduje się w granicach Polski.

Akt lokacyjny miasta będzie trzecim archiwalnym skarbem z zasobów Archiwum Państwowego w Toruniu jaki znajdzie się na Krajowej Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Wcześniej trafił tam bezcenny zbiór woskowych tabliczek kancelarii toruńskiej, oraz Akt Erekcyjny Związku Pruskiego. Jak wiadomo, prawie 600 lat temu wymierzony przeciw Krzyżakom sojusz szlachty i miast pruskich uruchomił prawdziwą lawinę. Zwalczający Związek zakonnicy doprowadzili do jego delegalizacji. Wydany w tej sprawie wyrok cesarski również zresztą znajduje się w toruńskim archiwum. Członkowie Związku Pruskiego tego werdyktu nie zaakceptowali i zwrócili się ku Polsce. W Toruniu wybuchło antykrzyżackie powstanie, co doprowadziło do wybuchu wojny trzynastoletniej, ta zaś całkowicie zmieniła sytuację polityczną w ówczesnej Europie.

Kiedy będzie można zwiedzić wystawę w Archiwum Państwowym?

Z okazji wpisania na listę UNESCO przywileju lokacyjnego, Archiwum Państwowe przygotowało specjalną wystawę. W czwartek, piątek i sobotę w siedzibie Archiwum przy placu Rapackiego będzie można zobaczyć oryginały obu dokumentów oraz woskowe tabliczki. Toruńskie skarby z Krajowej Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO będzie można podziwiać od godz. 9 do 16.