Diecezja włocławska kończy dziewięćset lat. Vivat!

Początki diecezji giną w odmętach historii wczesnego średniowiecza. Więcej tu znaków zapytania niż pewników. Tradycyjnie uważa się, że diecezja włocławska kontynuuje misję powstałej w tysięcznym roku diecezji kołobrzeskiej. Po jej upadku rola prowadzenia działań misyjnych i duszpasterskich na ziemi chełmińskiej, dobrzyńskiej, Kujawach i Pomorzu przypaść miała utworzonej w tym celu diecezji w Kruszwicy, która w pierwszej połowie XI wieku została zniesiona, a jej miejsce zajął Włocławek właśnie.

Mogło też być tak, że diecezja kruszwicka istniała równolegle z włocławską i płocką, a że zrobiło się tłoczno i biskupi deptali sobie po piętach, więc zniesiono diecezję kruszwicką i jej rolę przejęła włocławska. A i tak być mogło, że biskup kruszwicki uwikłał się w jakiś spisek i został przez księcia ukarany likwidacją swojej stolicy. A może diecezja kruszwicka to tylko legenda. Źródła są nader skąpe, a więc i szerokie pole do snucia różnych teorii.

Pewne jest w zasadzie tylko to, że w 1123 roku legat papieski Idzi wytyczył granicę diecezji. Ale czy temu towarzyszyło jej oficjalne powołanie, czy istniała ona już wcześniej? A może przeciwnie - wyznaczenie granic miało techniczny i przygotowawczy charakter przed ustanowieniem nowej struktury kościelnej? Nie wiadomo. Tak czy inaczej rok 1123 umownie przyjmujemy za początek diecezji włocławskiej.

Sprawę wyjaśnienia zarania dziejów diecezji zostawiamy uczonym, my zaś przyjrzymy się zaś pierwszej teorii zgodnie z którą Włocławek kontynuuje misję Kołobrzegu. Jest ona oparta na tradycji, a tradycji lekceważyć nie wolno.

Opowieść rozpoczynamy od Św. Wojciecha, pierwszego polskiego świętego, patrona Polski. To w dużej mierze dzięki jego działalności misyjnej i męczeńskiej śmierci Bolesław Chrobry mógł zorganizować zjazd gnieźnieński, gdzie doszło do powołania arcybiskupstwa gnieźnieńskiego niezależnego od Niemców i utworzenia trzech biskupstw, w tym interesującego nas biskupstwa w Kołobrzegu.

Wojciech był Czechem. Urodził się około 956 roku w znamienitej, książęcej rodzinie. W wieku zaledwie 27 lat, a więc przed osiągnięciem wieku episkopalnego (30 lat), staje na czele diecezji praskiej.

Z charakteru niepokorny i bezkompromisowy. Popada w konflikty tak z panującymi w Czechach Przemyślidami, jak i swoimi wiernymi. Zmuszony opuścić ojczyznę, za wstawiennictwem cesarza Ottona III, którego ujął ascetycznym trybem życia i głęboką wiarą, trafia na dwór Chrobrego, aby stąd wyruszyć z misją chrystianizacyjną Prusów.

Jest rok 997. Wojciech staje przed wiecem pruskim i wzywa do przyjęcia nowej wiary.

Odpowiedź wiecu brzmieć miała następująco: „Nas i cały ten kraj (...) obowiązuje wspólne prawo i jeden sposób życia; jeśli tej nocy nie pójdziecie, jutro zostaniecie ścięci.”

Pomimo ostrzeżenia Wojciech kontynuuje misję, a Prusowie nie zostają gołosłowni.

Chrobry wykupuje ciało męczennika za kosztowności równe jego wadze, przez co przedstawia się jako żarliwy krzewiciel chrześcijaństwa. W roku 999 Wojciech zostaje wyświęcony. Mając relikwie Świętego mógł Bolesław myśleć o zorganizowaniu szczytu politycznego.

Niedługo po opisanych wydarzeniach, już w marcu tysięcznego roku, do Gniezna przybywa cesarz niemiecki Otton III. Powodem jest pielgrzymka do grobu Świętego. Cesarz ma swoje polityczne plany. Marzy mu się odnowienie cesarstwa rzymskiego, w skład którego miałyby wejść prowincje: Galia, Italia, Germania i Sclavinia czyli Słowiańszczyzna – każda z nich o statusie królestwa, z królem podległym cesarzowi. Władcą Słowian miał najprawdopodobniej zostać Chrobry, który udziela pełnego poparcia zamysłom politycznym Ottona. Cesarz w darze przywozi gwóźdź z krzyża Chrystusowego oraz włócznię św. Maurycego. Bolesław rewanżuje się relikwią, którą jest ramię św. Wojciecha. Zjazd obfituje w konkrety. W Gnieźnie powstaje arcybiskupstwo niezależne od Niemców. Wywyższa to polski kościół - Czesi ciągle muszą uznawać zwierzchnictwo Moguncji. Powstają też nowe diecezje: krakowska, wrocławska i kołobrzeska. Od pewnego czasu funkcjonuje już diecezja poznańska.

Polecamy nasze grupy i strony na Facebooku:

• Bieżące wypadki i utrudnienia w Kujawsko-Pomorskiem
• Gdzie dobrze zjeść w Toruniu i okolicach?
• Toruń Retro!
• Sport w Toruniu

Nasz wzrok kierujemy naturalnie ku diecezji kołobrzeskiej. Jej pierwszym i jedynym biskupem zostaje Reinbern. Zadania postawione przed biskupem to chrystianizacja zachodniego Pomorza oraz związanie tego terenu politycznie z państwem Bolesława. Biskup jest aktywny: dokonuje m.in. oczyszczenia Bałtyku ze złych duchów, wrzucając do morza cztery kamienie, wcześniej namaszczone świętymi olejami i skropione wodą święconą. Niestety dwa lata po zjeździe przychylny Chrobremu Otton III umiera. Bolesław toczy wojnę z Niemcami, którzy kaptują w swoje szeregi Słowian Połabskich. Diecezja kołobrzeska obumiera. Wiemy, że Reibern wysłany zostaje na Ruś, jako kapelan nieznanej z imienia córki Chrobrego, która miała tam poślubić księcia ruskiego Światopełka. Ten jednak popada w konflikt ze swoim ojcem Włodzimierzem, skutkiem czego pojmany i uwięziony zostaje Reinbern, najwyraźniej postrzegany jako poplecznik Światopełka. W niewoli biskup dokonuje żywota, co ma miejsce w 1013 roku. Najpóźniej więc w tej dacie kończą się dzieje diecezji kołobrzeskiej.

Zawieruchy na Pomorzu uświadamiają Chrobremu, że diecezja odpowiedzialna za krzewienie chrześcijaństwa na północy winna być usadowiona w bezpieczniejszym miejscu. Najbardziej odpowiednia lokalizacja to Kujawy, których stolicą jest Kruszwica. Jeżeli uznać, że Kruszwica kontynuowała działalność diecezji w Kołobrzegu, to należałoby przyjąć za datę jej powstania okolice roku 1015. Zdaniem Jana Długosza diecezję w Kruszwicy utworzył już Mieszko I w 966 roku, jednak tę relację musimy potraktować z rezerwą. Długosz oprócz parania się historią był również sprawnym propagandzistą, i choć w słusznej sprawie, to historię zdarzało mu się nieraz naginać dla potrzeb chwili. Dwoma pierwszymi biskupami zdaniem mistrza Jana mieli być Lucidus i Wawrzyniec. Potem nastali Marceli, Wenanty, Jan Rzymianin, Roman, Paweł, Baldwin Gal i Świdger, którego misja dobiegła końca w roku 1156.

Nie ma wątpliwości, że w XI wieku funkcjonuje już diecezja włocławska. Jej północny cypel to Gdańsk. Wzgórze, z którego roztacza się wspaniały widok na gdańską starówkę, zwane jest Biskupią Górką. Była to oficjalna siedziba biskupa włocławskiego i sól w oku Krzyżaków, którzy czynili starania w celu utworzenia osobnej diecezji dla Pomorza i osadzenia tam powolnego im hierarchy. Biskupi włocławscy trwali tam jednak niezłomnie, aż po czasy drugiego rozbioru. Krzyżacy będąc w stanie wojny z Polską wielokrotnie napadali Włocławek; w roku 1329 spalili katedrę i miasto. Sto lat później zburzyli mury miejskie. Relacje na linii biskup – zakon nie zawsze były tak dramatyczne, ale deficyt zaufania jest widoczny.

Na południu zaś diecezja w okresie rozkwitu sięgała Częstochowy. Awans z Włocławka w strukturach kościelnych możliwy był tylko do Krakowa lub Gniezna. I ten stan rzeczy trwał przez stulecia, pomimo że wiatr historii często nie był łaskawy. Stopniowe okrajanie biskupstwa osiągnęło swoje apogeum po upadku komunizmu. Na stronach internetowych diecezji znajdujemy gorzkie stwierdzenie: „Oby już więcej zmian nie było, bo historycznie jedna z największych polskich diecezji, diecezja włocławska stała się jedną z mniejszych.”

Pierwszym historycznym biskupem był Swidger. Czy to on był też ostatnim biskupem Kruszwicy? Nie sposób odpowiedzieć. Jedyną o nim zmiankę znajdujemy w jego nekrologu. Bulla Innocentego II po raz pierwszy wymienia oficjalnie diecezję włocławską w 1133 roku. Przyjmujemy więc, że w tej dacie diecezja funkcjonuje, a jej biskupem jest Swidger, Niemiec z pochodzenia.

Po nim następuje Warner, Ornold (wg tradycji to on ostatecznie przeniósł diecezję z Kruszwicy do Włocławka), Stefan po nim Ogeriusz, przy którym zatrzymamy się chwilę. Zapisał się nie najciekawiej w historii. Uciskał chłopów w swoich włościach, którzy masowo uciekali. Mimo celibatu żył w małżeństwie, wiadomo, że miał przynajmniej jednego syna. Po nim nastał Barta, a po nim Michał – pierwszy Polak na biskupim tronie. Dzieje się to w roku 1222. Pierwsze stulecie diecezji należy więc do biskupów niemieckich. Po nim był Wolimir, który zaostrzył ugodową dotąd postawę wobec Krzyżaków. Potem Albierz, Wisław, Gerward, Maciej i Zbylut Pałuka z Wąsosza, na którym kończymy wyliczankę, bo jest ona długa. Dlaczego właśnie Zbylut ją zamyka? Postawił on murowany pałac na Biskupiej Górce w Gdańsku, czym przypieczętował polityczną obecność biskupstwa i po części żywiołu polskiego w mieście, o które ze strategiczno - gospodarczych powodów tak zabiegali Krzyżacy.

Kończymy naszą opowieść o początkach Diecezji Włocławskiej, bo gdzieś kropkę trzeba postawić. Życzymy pomyślności na kolejne 900 lat!

PS. Zainteresowanym polecam ciekawe muzeum Diecezji we Włocławku