Nieznany film z przedwojennego Torunia i inne skarby na wystawie w Archiwum Państwowym

Zobacz film: Po stu latach do Torunia powróciła chorągiew Toruńskiego Pułku Strzelców.

Dla miłośników Torunia każda wystawa w Archiwum Państwowym to wielka atrakcja. Chociaż szczerze mówiąc, o mieście można nie mieć bladego pojęcia, a i tak opuścić budynek przy placu Rapackiego 4 oczarowaną, bądź oczarowanym. Wiele spośród prezentowanych tam dokumentów to dzieła sztuki. Archiwalne skarby nie ograniczają się jednak tylko do dokumentów, map, planów, zdjęć, rycin czy grafik. Tym razem, przy placu Rapackiego można również zobaczyć kilka przedwojennych filmów, które nigdy wcześniej nie były prezentowane. Po kolei jednak.

Być może przypominają sobie Państwo, że w maju tego roku na kamienicy przy ul. św. Katarzyny 10 została odsłonięta tablica poświęcona mieszkającemu w tym budynku doktorowi Marcelemu Łukowiczowi. Spotkało się tu kilka niezwykłych historii, po pierwsze - dzieje samego doktora, potomka starego pomorskiego rodu. Jego ojciec zakładał szpital w Chojnicach, pan Marceli natomiast w 1921 roku został lekarzem toruńskiego garnizonu. Wcześniej był filomatą pomorskim, członkiem tajnej organizacji wojskowej "Wyzwolenie Pomorza" oraz wojskowym lekarzem podczas I wojny światowej.

W czasach II RP był m.in. radnym miejskim, członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu, szefem sekcji balonowej Aeroklubu Pomorskiego. Odbudowywał Polskę na Pomorzu, pasjonował się jego historią, leczył - jako wybitny specjalista jest zresztą pamiętany do dziś. Zajmował się sportem, poza tym robił zdjęcia i filmował. Zmarł w 1979 roku, zostawiając po sobie ogromną spuściznę, hołubioną przez potomków.

Po drugie, z powodu agresji Rosji na Ukrainę swój dom i kraj musiała opuścić prof. Irina Matiasz z Instytutu Historii Ukraińskiej Narodowej Akademii Nauk w Kijowie oraz Centrum Studiów Wschodnioeuropejskich Uniwersytetu Warszawskiego. Schronienie znalazła w Toruniu właśnie przy ul. św. Katarzyny 10. Gościny udzielił Paweł Łukowicz, przekazując klucze do mieszkania należącego dawniej do dziadka Marcelego. Gdy prof. Matiasz dowiedziała się o znakomitym przodku pana Pawła, rozpoczęła badania, do których włączyła się również rodzina oraz pracownicy toruńskiego archiwum. Ich efektem, poza tablicą, była wiosenna ekspozycja w Muzeum Twierdzy Toruń. Rodzinne pamiątki Łukowiczów trafiły również na właśnie otwartą wystawę w Archiwum Państwowym na placu Rapackiego. Wystawa jest zatytułowana "Skarby ze starej szuflady - archiwa rodzinne w zasobie Archiwum Państwowego w Toruniu" skarby Łukowiczów idealnie więc do niej pasują. Poza zdjęciami i dokumentami z szuflady, trafił na nią również rarytas z szafy - doskonale zachowana suknia sprzed ponad stu lat, oraz wspomniane filmy.

O tym, że Archiwum Państwowe miało zająć się digitalizacją przedwojennych taśm, wspominaliśmy już w relacji z majowej uroczystości. Po wielu latach pierwsze te nakręcone amatorską kamerą cuda ujrzały właśnie światło dzienne. Ogląda się je z zapartym tchem. Syn doktora Marcelego nakręcił film z odsłonięcia pomnika wojsk balonowych. Uroczystość, w której brał udział jego ojciec (widać, jak daje znaki juniorowi), odbyła się w maju 1937 roku. Kolejny, krótki filmik, został nakręcony z gondoli balonu lecącego nad Toruniem. Następnie widz przenosi się do Warszawy, by śledzić załogi startujące w zawodach Gordona-Bennetta. Doktor Łukowicz uwiecznił światową czołówkę aeronautyczną tamtych czasów, złożoną w dużej mierze z Polaków, w tym tych związanych z Toruniem.

Bardzo nam mili pracownicy toruńskiego archiwum, niech nam wybaczą. Przedwojenne filmy to absolutne rarytasy, więc nasz zachwyt i ekscytacja są uzasadnione, jednak skarby Łukowiczów to tylko część wystawy.

- Mamy również niesamowite zdjęcia z prywatnego archiwum doktora Tomasza Matuszaka, który jest pasjonatem baloniarstwa i udostępnił nam materiały związane z wojskami balonowymi w Toruniu - mówi Beata Herdzin, dyrektor toruńskiego Archiwum Państwowego. - Pięknie się nam to wszystko połączyło.

Na wystawę trafiły również pamiątki po Helenie i Ottonie Steinbornach, a także sporo różnych dokumentów związanych z zasłużonymi dla regionu rodzinami szlacheckimi, z tymi pochodzącymi z Nawry na czele.

- To chyba nasza największa kolekcja spośród archiwów rodzinnych - mówi Mateusz Superczyński z APT. - Ten zespół można nazwać szlacheckim archiwum podworskim, które składa się z dokumentacji kilku wybitnych rodzin, m.in. Kruszyńskich i Sczanieckich, najbardziej zasłużonych dla zbierania archiwaliów. Dzięki nim w pałacu w Nawrze powstała jedna z największych prywatnych bibliotek, podczas wojny rozgrabiona i rozproszona.

Wśród dokumentów, które znalazły schronienie w toruńskim archiwum i trafiły na wystawę, godny polecenia jest m.in. projekt przebudowy pałacu w Nawrze.

Wystawę w Archiwum Państwowym przy placu Rapackiego 4 będzie można zwiedzać do końca stycznia w godzinach pracy archiwum, czyli w poniedziałek, środę, czwartek i piątek między godz. 7.30 i 15.30, oraz we wtorek, od godz. 7.30 do godz. 18.