Malarze z neandertalu

Od wielu lat trwał spór dotyczący tego, czy kilka pradawnych rzeźb jest dziełem naszego gatunku, czy też wykonał je neandertalczyk. Teraz wątpliwości jest mniej, a do artystycznych umiejętności naszych wymarłych kuzynów naukowcy dodali talent malarski.

<!** Image 2 align=none alt="Image 193738" sub="Malowidła z Nerja, przedstawiające foki przypuszczalnie wykonane przez człowieka neandertalskiego">W połowie czerwca tego roku naukowe czasopismo „New Scientist” poinformowało o odkryciu malowidła, wykonanego przez neandertalczyka. To powstały 40 tys. 800 lat temu czerwony punkt, ukryty wśród barwnych odcisków dłoni i figur zwierząt, namalowanych w hiszpańskiej jaskini El Castillo. Kropkę wymalowaną czerwona ochrą odkrył i datował zespół brytyjskich uczonych, kierowany przez dr. Alistaira Pike z Uniwersytetu w Bristolu. Ślad farby znajduje się pod najstarszą warstwą nacieków kalcytu i powstał zanim nasz gatunek przywędrował do Europy. Dr Pike zaczął już badać, czy pozostałe malowidła z jaskini El Castillo, dotąd przypisywane naszemu gatunkowi, nie zostały jednak namalowane przez neandertalczyków. <!** reklama>

- Malowidła mogą być dużo starsze od pokrywających je nacieków kalcytu - wyjaśnia dr Pike. - Mogły istnieć tysiące lat, zanim powlekła je warstwa minerałów. Jeśli tak, to neandertalczyk jest jedynym kandydatem na autora tych dzieł.

Galeria malowideł z El Castillo została kilka lat temu wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jednak w świetle nowych odkryć należy chyba zmodyfikować zasady umieszczania tam dzieł. Lista powinna obejmować nie tylko artystyczne osiągnięcia człowieka, ale też innych gatunków rozumnych.

Nazywanie czerwonej plamy dziełem sztuki ktoś może uznać za przesadę, ale to niejedyna malarska próba neandertalczyków. Bieżący rok stanowi na tym polu przełom, bo w połowie lutego na łamach wspomnianego już „New Scientist” opisano pierwsze znane nauce neandertalskie obrazy. To 6 malowideł, odkrytych w jaskini Nerja, ok. 60 km na wschód od Malagi w hiszpańskiej Andaluzji. Na znalezisko natrafił zespół uczonych, kierowany przez dr. Jose Luisa Sanchidriana, wykładowcę Uniwersytetu w Kordobie. Obrazy powstały 43,5-42,3 tys. lat temu, a przedstawiają foki, na które polowali mieszkańcy jaskini.

- Malowidła przedstawiające foki mógł wykonać Homo sapiens, jednak według nas jest znacznie bardziej prawdopodobne, że mamy do czynienia z obrazami wykonanymi przez neandertalczyków - wyjaśnia dr Sanchidrian. - Można powiedzieć, że to „akademicka bomba”, bo zwykle malowidła jaskiniowe przypisuje się naszemu gatunkowi.

Argumentów za takim pochodzeniem malowideł dostarczają też wcześniejsze badania. Po pierwsze, nauka zakłada, że nasz gatunek zaczął zasiedlać Europę ok. 40 tys. lat temu. Po drugie zaś, Andaluzja była zasiedlona przez neandertalczyków jeszcze przed 37 tys. lat i z tego okresu brak na tamtym obszarze śladów pobytu człowieka współczesnego.

Malowidła w kompleksie ogromnych grot Nerja odkryto już w 1959 roku, jednak naukowcy mieli problemy z datowaniem znajdowanych tam przedmiotów, bo pozostawiły je tam obydwa gatunki. Najpierw w grotach żyli neandertalczycy, po których pozostała warstwa z krzemiennymi narzędziami. Gdy człowiek neandertalski zniknął z kart historii, jaskinie zasiedlił nasz gatunek, pozostawiając tam szczątki zmarłych oraz artefakty z różnych epok: malowidła naścienne, narzędzia z kamienia i kości, ceramikę.

- Znaleziska z hiszpańskich grot są nadal analizowane - konkluduje dr Joao Zilhao, wykładowca Uniwersytetu w Barcelonie. - Jeżeli jednak kolejne badania potwierdzą, że autorami obrazów są neandertalczycy, to do naszej wiedzy o ich umiejętnościach musimy dodać uprawianie malarstwa.

Liczone nie tylko w dziesiątkach, ale w setkach tysiącleci malarskie zdolności neandertalczyka sugerował już w lipcu 2008 roku dr Francesco d’Errico. Zdaniem tego archeologa z uniwersytetu w Bordeaux, neandertalczycy używali barwników do rytualnego malowania ciała, czego dowodzi wiele znalezisk czerwonej ochry oraz czarnego pigmentu. Dla kolorowych wzorów doskonałym tłem była blada skóra typowa dla rudowłosych neandertalczyków, a takie cechy wykazały badania DNA tego wymarłego gatunku praludzi.

Neandertalczycy używali barwników przez 200 tys. lat. Można więc założyć, że pewnego dnia zaczęli wzory malowane dotąd na ciałach uwieczniać na skalnych ścianach grot.

Najnowsze odkrycia z hiszpańskich jaskiń wskazują na to, że nasz gatunek nie jest jedynym, który wynalazł sztuki plastyczne. Artystyczna ekspresja to również dziedzictwo neandertalczyka, innej niż my istoty rozumnej.

Fakty

Zajęli Europę, Bliski Wschód i północ Afryki

Neandertalczycy 600-400 tys. lat temu wyewoluowali z gatunku Homo heidelbergensis. Zajęli Europę, Bliski Wschód i północ Afryki. Wymarli przed 28-24 tys. lat.

Zespół badawczy dr Svante Paabo z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maksa Plancka w Lipsku ustalił, że DNA współcześnie żyjących ludzi z Europy i zachodniej Azji zawiera ok. 4 proc. neandertalskich genów.