Toruń. Jeszcze w lipcu na Woli Zamkowej rozpocznie się odbudowa domu Heleny Grossówny

W zasadzie jest to wydarzenie historyczne, chociaż nie wyjątkowe. Budynki szkieletowe były budowane tak, aby w razie potrzeby można je było zdemontować, szybko odbudować, a nawet przenieść na inne miejsce. W ten sposób w 1874 roku został przeniesiony gmach pierwszego toruńskiego dworca kolejowego, zaś w roku 1888 pierwszy budynek Dworca Miejskiego, który rozłożony na części powędrował na ul. Podgórną. Pierwszy toruński dworzec przez ponad sto lat stał przy Dybowskiej 13, został zburzony na początku lat 90. ubiegłego wieku, zaś zbudowana z elementów Dworca Miejskiego świątynia stoi do dziś. W czasach znacznie nam bliższych z Torunia wywędrowała zabytkowa willa Grossera, którą przed zagładą uratował konserwator Piotr Tuliszewski i przeniósł z ul. Krasińskiego pod Golub Dobrzyń.

Dom Heleny Grossówny stał na rogu obecnych ulic PCK i Głowackiego od 1890 do 2022 roku. Wielka gwiazda przedwojennego polskiego srebrnego ekranu, podczas wojny żołnierz Armii Krajowej, a po wojnie skazany na zapomnienie symbol kina z czasów II RP związana z tym domem była od początku lat 20. do początku lat 50. Najpierw mieszkała tu razem z rodziną, a gdy ruszyła na podbój scen i kin, często wracała odwiedzając mieszkającą tu matkę. Toruński adres podawała, gdy wróciła do kraju po zakończeniu wojny.

Kilka lat temu działki przy ul. PCK 30 i 32 kupił deweloper. Przy PCK 32 zamierzał postawić blok, zaś miejsce po domu Grossówny zamierzał przeznaczyć na parking. Otrzymał zgodę na rozbiórkę, jednak tuż przed jej rozpoczęciem marszałek Piotr Całbecki w imieniu zarządu województwa zaproponował, aby historyczną nieruchomość ocalić. Rozbiórkę powstrzymało toruńskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami składając wniosek o wpis nieruchomości do rejestru zabytków. Udało się to m.in. dzięki błyskawicznej reakcji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Po negocjacjach z właścicielem, przedstawiciele władz województwa oraz służb konserwatorskich uzgodnili, że budynek będzie przeniesiony na Wolę Zamkową i tam odbudowany.

Dyslokację przeprowadzono w czerwcu i lipcu 2022 roku. Przeniesione na Wolę Zamkową elementy zostały zabezpieczone, zaś pracownicy Kujawsko-Pomorskiego Centrum Dziedzictwa, które przejęło zarząd nad zabytkiem, zajęli się dokumentacją. Na odbudowę zabytku KPCD otrzymało z Regionalnego Programu Operacyjnego 4-miliową dotację. Cała operacja ma pochłonąć 5,8 mln zł. Przetarg na odbudowę domu Grossówny wygrała firma złożona z górali, którzy m.in. pracowali przy budowie Olenderskiego Parku Etnograficznego w Wielkiej Nieszawce. Wszystko ma być gotowe do końca tego roku. Dom Grossówny będzie miejscem poświęconym filmowemu dziedzictwu regionu z Polą Negri i Heleną Grossówną na czele.

Najlepsza grupa historyczna o Toruniu na Facebooku:

• Toruń Retro

- Jedynym novum, które się tam pojawi będą piwnice - mówi Marek Rubnikowicz, dyrektor Kujawsko-Pomorskiego Centrum Dziedzictwa. - Pierwotnie znajdowały się one tylko pod niewielką częścią budynku, teraz zostaną powiększone. Znajdą się w nich toalety niezbędne do obsługi ruchu turystycznego. Na parterze i piętrze zostaną zamontowane elementy zachowane. Te, które są mocno zniszczone, będą wymienione na nowe, ale identyczne i wykonane w tej samej technologii.

Tu warto przypomnieć, że obie panie doskonale się znały. Pierwszy mąż Heleny Grossówny był zarządcą podparyskiego majątku pochodzącej z Lipna wielkiej gwiazdy. Podczas pobytu we Francji Grossówna ukończyła renomowaną szkołę baletową, a także przeszła do historii filmu, jako osoba, która pierwsza odezwała się po polsku z kinowego ekranu. Natomiast pod koniec lat 30., gdy Helena Grossówna wspólnie z Eugeniuszem Bodo i Adolfem Dymszą wygrała konkurs polonii amerykańskiej na najpopularniejszych polskich aktorów, Pola Negri miała pomóc pani Helenie w podboju Hollywoodu. Jak wiadomo, cała trójka miała już kupione bilety na statek, w rejs do USA miała ruszyć w październiku 1939 roku...

Dom aktorki został przeniesiony na Wolę Zamkową, a konkretnie na teren Bastionu Menniczego, który znajduje się przy dwóch ulicach - Woli oraz ul. św. Jakuba. Budynek stanie właśnie przy tej drugiej, na wysokości wylotu ul. Poniatowskiego.

- Budynek będzie posadowiony w miejscu, w którym jeszcze na początku 70. XIX wieku była fosa - mówi Marek Rubnikowicz. - Zresztą na planach z początku XX wieku dokładnie w tym samym miejscu znajduje się budynek analogiczny do tego, jaki znajduje się przy ul. św. Jakuba.

Bastion przez lata służył saperom i rzeczywiście obiektów szkieletowych było tam kiedyś więcej.

Ratowanie domu Grossówny zakończyło się tylko częściowym sukcesem. Obrońcy zabiegali o to, aby dom pozostał na Mokrem. To się niestety nie udało. Obrona budynku była m.in. sprzeciwem wobec dewastacji historycznych toruńskich przedmieść i pozbawianiu ich korzeni. Wydawało się, że rzeczywiście będzie to wydarzenie przełomowe, grupa radnych miejskich wystosowała wtedy apel do prezydenta miasta, aby zabudowę szkieletową objąć ochroną. Powstał nawet program, w którym jest mowa o znaczeniu tych obiektów, zachowaniu ich, bądź dyslokacji. Wygląda jednak na to, że program dołączył do innych, które zostały odstawione na półkę. Budynki szkieletowe, które dla toruńskich przedmieść były podobnym symbolem, jak dla starówki gotyk, nadal są burzone.

Korzystając z okazji jeszcze raz apelujemy do służb konserwatorskich o objęcie ochroną budynków szkieletowych zachowanych przy ul. Podgórnej. Przynajmniej na odcinku od ul. św. Mikołaja do Wiązowej. Jest to jeden z ostatnich w Toruniu zwartych fragmentów tego typu zabudowy.